christoforidou@makthes.gr

Ψυχολογικές και κοινωνιολογικές μελέτες έχουν δείξει ότι η υπερκατανάλωση οδηγεί σε αυξημένα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης, ενώ το υπέρτατο τίμημα που καλούμαστε να πληρώσουμε για τις υπερβολικές καταναλωτικές μας τάσεις είναι η απώλεια των φίλων και της στήριξης της γειτονιάς, καθώς και η χαλάρωση του κοινωνικού ιστού, τονίζει η ψυχολόγος δρ. Ευφροσύνη Καλύβα, προσθέτοντας: “Η κατανάλωση δεν μπορεί να μας κάνει πιο ευτυχισμένους, ενώ η καταναγκαστική σχέση με τα υλικά αγαθά μπορεί να βάλει σε κίνδυνο τις σχέσεις με τους συνανθρώπους μας που καθορίζουν στην πραγματικότητα την ευτυχία μας”. Το χρήμα δεν φέρνει την ευτυχία, αρκεί η έλλειψή του να μη λειτουργεί απαγορευτικά για την ικανοποίηση των βασικών αναγκών, σημειώνει η ίδια. “Υπάρχουν έρευνες που δείχνουν ότι μπορούμε να ευτυχίσουμε εάν δώσουμε περισσότερη έμφαση στη σχέση μας με τους συνανθρώπους μας. Τα παιδιά κοντεύουν να ξεχάσουν πώς παίζεται το κυνηγητό και το κρυφτό και παίζουν κυρίως ακριβά παιχνίδια στον υπολογιστή -παίζουν παράλληλα και όχι μαζί. Οι ενήλικες μαζευόμαστε και βλέπουμε τηλεόραση ή κοιτάμε τα νέα υλικά αγαθά που αποκτήσαμε πρόσφατα και δεν συζητάμε ιδιαίτερα για τα πράγματα που πραγματικά αισθανόμαστε. Αν μάθουμε να επενδύουμε περισσότερο στα πνευματικά και ψυχικά και όχι στα υλικά αγαθά, θα μπορέσουμε να επαναπροσδιορίσουμε τις σχέσεις με τους συνανθρώπους μας και να τους μάθουμε καλύτερα”, σημειώνει η κ. Καλύβα.

Η προσμονή και η εμπειρία
Μελέτες σχετικά με τη διασύνδεση κατανάλωσης και ευτυχίας δείχνουν ότι οι άνθρωποι είναι πιο ευτυχισμένοι όταν σχεδιάζουν για καιρό να αγοράσουν κάτι και έχουν την προσμονή της επίτευξης του στόχου, όπως για παράδειγμα όταν αποταμιεύουν όλο το χρόνο για να πάνε διακοπές. “Συνηθέστερα το στάδιο της προσμονής, όσο και αν αυτό ακούγεται περίεργο, είναι το καθοριστικότερο, αλλά και το πιο ευχάριστο από την εμπειρία και τις αναμνήσεις από τις διακοπές μας”, τονίζει ο επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας Πανεπιστημίου Αιγαίου Ευστράτιος Παπάνης.
Επιπλέον, ερευνητές στις ΗΠΑ κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το να ξοδεύει κανείς χρήματα για μια εμπειρία -εισιτήρια για μια συναυλία, μαθήματα μαγειρικής, ένα δωμάτιο ξενοδοχείου με θέα στον Σηκουάνα ή ακόμα και μια βραδιά στο σπίτι, βλέποντας ταινίες με φίλους- παράγει αισθήματα ικανοποίησης που διαρκούν πολύ περισσότερο από την αγορά ρούχων ή επίπλων για το σπίτι, ενώ με τη δοκιμή νέων εμπειριών σπάει ο κύκλος της μοναξιάς και οι άνθρωποι γίνονται περισσότεροι κοινωνικοί. “Οι νέοι άνθρωποι επαναξιολογούν τις προτεραιότητές τους. Αυτό που έχει μεγαλύτερη αξία από τα υλικά αγαθά είναι οι εμπειρίες τους” λέει ο Βασίλης Τσουλής, ιδρυτής της εταιρείας StyleGift που πουλάει δώρα εμπειρίας. “Αυτός που κάνει το δώρο χαίρεται, γιατί διαλέγει κάτι ξεχωριστό και γιατί τα χρήματα που δίνει πιάνουν τόπο, αφού θα καταλήξουν να γίνουν ανάμνηση μιας ευχάριστης εμπειρίας. Ο παραλήπτης του δώρου χαίρεται διπλά που αντί για ακόμη ένα πουκάμισο ή ένα βιβλίο παίρνει για τα γενέθλιά του μια πτώση με παραπέντε, μαθήματα χορού ή ένα γεύμα σε ιστιοπλοϊκό” λέει.

Τα κλειδιά της ευτυχίας
Τα βασικά προαπαιτούμενα για την ευτυχία δεν είναι ούτε τα χρήματα ούτε τα υλικά αγαθά, σύμφωνα με τον διάσημο γάλλο ψυχαναλυτή Φρανσουά Λελόρ. Τα κλειδιά της ευτυχίας είναι να νιώθεις χρήσιμος, να έχεις φίλους και να είσαι περίεργος για τη ζωή. “Στις δυτικές χώρες ο υλικός πλούτος έχει τριπλασιαστεί, αλλά η χαρά της ζωής δεν αυξήθηκε. Σε λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, και ιδιαίτερα στην Ασία, όλοι ζουν με την ελπίδα πως αύριο τα πράγματα θα είναι καλύτερα. Στη Δύση ζούμε με τον φόβο πως θα τα χάσουμε όλα: φαινομενικά έχουμε περισσότερη ελευθερία και επιλογές, αλλά αυτό αυξάνει τα άγχη μας. Το να είσαι πλούσιος δεν σε εμποδίζει να είσαι ευτυχής, αλλά η σύνδεση μεταξύ των δύο είναι πολύ αδύναμη στις πλούσιες χώρες. Είναι δυσκολότερο να νιώσεις ικανοποίηση όταν κάποιος άλλος βγάζει περισσότερα εκατομμύρια από εσένα (…) Μόλις φτάσουμε σε ένα επίπεδο υλικής ευημερίας, συγκρίνουμε τους εαυτούς μας με άλλα άτομα σε αυτό το επίπεδο και θέλουμε περισσότερα. Νέο σπίτι, νέο αμάξι- αλλά ύστερα από λίγους μήνες αρχίζουμε πάλι να ζηλεύουμε τους γύρω μας”.

Non shopping therapy
H καταναλωτική μανία, που χαρακτηρίζεται ως shopping therapy και συνδέεται με την ανάγκη επίδειξης και κοινωνικής ανέλιξης, όχι μόνο δεν φέρνει την ευτυχία αλλά οδηγεί στη σώρευση χρεών και στην ψυχολογική μιζέρια, βλάπτει το περιβάλλον και την ποιότητα ζωής όλων μας, όπως διαπιστώνεται από τη βρετανική επιτροπή βιώσιμης ανάπτυξης, ο υπερκαταναλωτισμός. Αν το shoping therapy είναι ένας τρόπος για να νιώσει κάποιος ευτυχισμένος, μπορούμε να μιλήσουμε για “εθισμό” στη συγκεκριμένη “θεραπεία” και για όλο και μεγαλύτερες δόσεις του “φαρμάκου” που απαιτούνται για να φτάσουμε στο επιθυμητό επίπεδο ευτυχίας; “Το shopping therapy μπορεί να είναι μια εξάρτηση (όπως η εξάρτηση από ουσίες ή από το φαγητό) ή ένας τρόπος για να αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα. Το ζήτημα είναι πως ακόμα κι αν νιώσουμε καλύτερα προσωρινά, η αιτία που μας ωθεί στην υπερκατανάλωση δεν παύει να υπάρχει και θα μας οδηγήσει εκ νέου στην ίδια συμπεριφορά. Υπάρχουν άνθρωποι που δομούν την καθημερινότητά τους γύρω από την υπερκατανάλωση και ζουν, δουλεύουν ή δανείζονται για να καταναλώνουν”, σημειώνει η ψυχολόγος Ευφροσύνη Καλύβα.
Στην πραγματικότητα, το χρήμα και η ευτυχία δεν συνδέονται, με την προϋπόθεση ότι κάποιος έχει αρκετά χρήματα, ώστε να επιβιώνει, αναφέρει ο συγγραφέας του βιβλίου “Xορεύοντας με την τύχη”, διακεκριμένος ερευνητής-καθηγητής στη μεταπτυχιακή σχολή διοίκησης επιχειρήσεων INSEAD, ομότιμος καθηγητής Xρηματοοικονομικής και Tραπεζικής Διοικητικής στο Πανεπιστήμιο Πειραιά Σπύρος Μακρυδάκης. Πολλοί άνθρωποι θεωρούν ότι, βγάζοντας περισσότερα χρήματα, θα γίνουν πιο ευτυχισμένοι, αλλά σύμφωνα με τον καθηγητή απλώς αυταπατώνται. Αυτό που ξέρουμε από έρευνες είναι ότι οι δισεκατομμυριούχοι δεν είναι πιο ευτυχισμένοι από τους φτωχούς. Τα χρήματα δημιουργούν περισσότερες υποχρεώσεις και προβλήματα. Για την ακρίβεια, είναι πολύ πιο δύσκολο συναισθηματικά για έναν άνθρωπο να βγάλει χρήματα και έπειτα να τα χάσει, παρά να μην έχει αρκετά χρήματα, λέει.

Λιγότερα και καλύτερα

“Παλιότερα έβγαινα σχεδόν κάθε βράδυ, προσπαθώντας να περάσω καλά… Το τελευταίο διάστημα αναγκάστηκα να κάνω περικοπές και φοβόμουν ότι θα με πιάσει μελαγχολία, αλλά τελικά ανακάλυψα ότι με λιγότερα περνάω καλύτερα”, λέει ο Κωνσταντίνος Τζανίδης, προγραμματιστής ηλεκτρονικών υπολογιστών. “Σταμάτησα να βγαίνω τόσο συχνά στα μπαρ και τα κλαμπ και με τα χρήματα που εξοικονόμησα διακόσμησα τον χώρο μου. Τώρα με την κοπέλα μου περνάμε περισσότερο και πιο ουσιαστικό χρόνο μαζί. Συχνά καλούμε φίλους και μαγειρεύουμε παρέα, παίζουμε επιτραπέζια στο μπαλκόνι ή βλέπουμε ταινίες. Τελικά, για να περάσεις όμορφα δεν έχει σημασία πού είσαι και πόσα ξοδεύεις, αλλά με ποιους είσαι και τι διάθεση έχεις”. “Στις διακοπές μας πέρυσι νοικιάσαμε δωμάτιο σε ξενοδοχείο και ξοδέψαμε αρκετά χρήματα για εξόδους σε εστιατόρια και ταβέρνες. Φέτος, λόγω των περικοπών στους μισθούς μας, κάνουμε διακοπές με πολύ λιγότερα και περνάμε καλύτερα”, περιγράφει η Γεωργία Κεχαγιά. Για λόγους οικονομίας, η οικογένειά της νοίκιασε ένα τροχόσπιτο και τελικά διαπίστωσε ότι με πολύ λιγότερα χρήματα η ίδια και τα παιδιά της ευχαριστιούνται περισσότερο τις διακοπές. “Κάνουμε χειροτεχνίες και παίζουμε παιχνίδια με τα παιδιά, καλούμε τους φίλους μας από τις γειτονικές σκηνές και μαγειρεύουμε… Τελικά δεν χρειάζονται πολλά για να περνάει κανείς καλά” λέει.
Για τον εκπαιδευτικό Στέλιο Λαζαρίδη, η κατανάλωση συνδέεται και με μια διαφορετική φιλοσοφία ζωής, οπότε δεν ήταν η κρίση που τον ανάγκασε να αλλάξει συνήθειες. “Αγόραζα τόσα όσα μου ήταν απαραίτητα για να καλύπτω τις βασικές μου ανάγκες και αυτό ήταν μια συνειδητή στάση. Ο καταναλωτικός τρόπος ζωής, εκτός του ότι σε φορτώνει με άγχη και επίπλαστες ανάγκες που συνεχώς αυξάνονται, συνεπάγεται σπατάλη χρόνου, πρώτων υλών και επιβάρυνση του περιβάλλοντος”. Τα τελευταία χρόνια καλλιεργεί στον κήπο του τα λαχανικά που τρώει η οικογένεια, και ο ίδιος αντλεί τη χαρά της δημιουργίας. Δεν έχει ούτε το άγχος ούτε το κόστος που συνεπάγεται το αυτοκίνητο, καθώς επιλέγει τα μέσα μαζικής μεταφοράς ή το carpooling. Αν και ως δημόσιος υπάλληλος υπέστη μείωση του εισοδήματός του, δεν έκοψε τις καλοκαιρινές διακοπές. “Προσαρμοστήκαμε. Αναζητήσαμε αρκετά νωρίτερα τα ακτοπλοϊκά εισιτήρια και καταλύματα και έτσι τα βρήκαμε σε καλύτερη τιμή, ενώ είχαμε και τη χαρά της αναζήτησης και της προσμονής” λέει.
“Ελλείψει χρόνου, συνήθως έτρωγα έξω μετά τη δουλειά. Το τελευταίο διάστημα αποφάσισα να μαγειρεύω στο σπίτι και να καλώ φίλους, και αυτό μου αρέσει πολύ” λέει η ραδιοφωνική παραγωγός Ντέμη Παπαδοπούλου. “Φέτος το καλοκαίρι αποφάσισα να μην αγοράσω τίποτα, κι ας έχει εκπτώσεις 80% -θύμωσα βλέποντας την ντουλάπα μου γεμάτη με ρούχα, τα οποία ακριβοπλήρωσα και εκ των υστέρων ανακάλυψα τα τεράστια περιθώρια κέρδους που είχαν τα καταστήματα”. Η ίδια δεν έχει καμία πρόθεση να μεταλλαχθεί ξαφνικά σε Σκρουτζ, αλλά να επενδύει τα χρήματά της στην ποιότητα και την αξία των πραγμάτων και όχι στην ποσότητα.
Δημοσιεύτηκε στη «Μακεδονία της Κυριακής» 14/8/2010 http://www.makthes.gr/news/reportage/59680/