Ένα σφράγισμα κοστίζει 35 ευρώ. Ή 25 ευρώ και δέκα… «εμρό». Ένα κούρεμα μόνο πέντε «ήλιους». Με έναν «φασούλι» μπορείς να αγοράσεις ένα κιλό φρούτα, με δέκα «οβολούς» να κάνεις μια ώρα μάθημα αγγλικών. Tην τελευταία διετία, όταν σταδιακά τα πορτοφόλια άρχισαν να αδειάζουν από ευρώ, άρχισαν να κυκλοφορούν εναλλακτικά νομίσματα. Δεν είναι χάρτινα, ούτε μεταλλικά, δεν είναι καν πραγματικά, όμως με αυτά οι άνθρωποι γύρω μας καλύπτουν πραγματικές ανάγκες. Η αυξανόμενη ένταση της οικονομικής κρίσης έχει στρέψει τους έλληνες σε διάφορες μορφές ανταλλακτικής, αδιαμεσολάβητης (από χρήμα ή έστω από μεσάζοντες) οικονομίας. Δεκάδες sites ανταλλακτικών δικτύων και αλληλέγγυας οικονομίας έχουν δημιουργηθεί το τελευταίο διάστημα. Κι ακόμη, χαριστικά παζάρια, τράπεζες χρόνου και δίκτυα που φέρνουν σε άμεση επαφή παραγωγούς…

Μέρος της κουλτούρας μας 
Τα εναλλακτικά δίκτυα αλληλέγγυας οικονομίας ήταν μέρος της κουλτούρας του λαού μας μέχρι πριν από δύο δεκαετίες, σημειώνει ο Γιώργος Σταθάκης, Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης, που μελετά το φαινόμενο. Όπως λέει στις αγροτικές κοινωνίες οι ανταλλαγές προϊόντων και υπηρεσιών ήταν κοινός τόπος. «Μέχρι το 1959 η μάνα μου πλήρωνε με ένα τενεκέ λάδι το μήνα αντί για ενοίκιο για το σπίτι που μέναμε στα Χανιά» θυμάται. «Τώρα που η οικονομική κρίση οδηγεί όλο και περισσότερους ανθρώπους στην ανεργία και την φτώχια τα δίκτυα ανταλλαγών δεν είναι μόνο ένα μέσο άμυνας και επιβίωσης αλλά και ένας τρόπος να ξανασυναντηθούμε με τους διπλανούς μας, να ξαναχτίσουμε σχέσεις αλληλεγγύης». Τα δίκτυα ανταλλαγής έχουν ζωή ένα με ενάμιση χρόνο στην Ελλάδα. «Όσο οι οικονομικές συνθήκες οδηγούν σε διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων και του αποκλεισμού από το επίσημο σύστημα της οικονομίας της αγοράς τόσο θα βλέπουμε τα δίκτυα αυτά να πολλαπλασιάζονται και να ενισχύουν τη δυναμική τους» εκτιμά. Πάντως ο ίδιος ξεκαθαρίζει ότι δεν πρόκειται η ανταλλακτική οικονομία να υποκαταστήσει τη χρηματική. «Αν κάποια στιγμή αντιπροσωπεύει το 1% του ΑΕΠ θα μιλάμε για επανάσταση» λέει, σημειώνοντας ότι η ανταλλακτική οικονομία αποτελεί έναν τρόπο άμυνας για μεγάλα τμήματα του πληθυσμού που σήμερα συμπιέζονται στην πρέσα της οικονομικής κρίσης».

Πως λειτουργεί το σύστημα 
Σήμερα υπάρχουν 26 τοπικά δίκτυα ανταλλαγών που χρησιμοποιούν εναλλακτικά νομίσματα για τις αγορές αγαθών και υπηρεσιών. Αυτού του είδους τα τοπικά δίκτυα ανταλλαγών βασίζονται στη λειτουργία των LETS (Local Exchange Trading Systems), δηλαδή των τοπικών συστημάτων εμπορικών ανταλλαγών που πραγματοποιούνται χωρίς χρήματα, με τη χρήση ενός εικονικού νομίσματος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνο μέσα στο ίδιο τοπικό δίκτυο. Με τη διάδοση του ίντερνετ το ανταλλακτικό δίκτυο οικοδομείται στο… διαδίκτυο. Σε αυτά τα δίκτυα 1 ευρώ ισούται με ένα εναλλακτικό νόμισμα- είτε πρόκειται για οβολούς, είτε για καερέτια, είτε για εμρό. Σε κάθε κοινότητα δημιουργείται μια διαδικτυακή πλατφόρμα όπου τα εγγεγραμμένα μέλη δηλώνουν τι προσφέρουν και πόσο το αποτιμούν, είτε πρόκειται για προϊόντα είτε για υπηρεσίες. Η ανταλλαγή δεν είναι απαραίτητο να είναι ένας προς ένα, δηλαδή «μου δίνεις ψωμί, σου δίνω πατάτες ή σου φτιάχνω τα υδραυλικά». Κάθε φορά που ένα μέλος «πουλά» κάτι σε ένα άλλο μέλος, ο διαδικτυακός του λογαριασμός «πιστώνεται» με τις αντίστοιχες μονάδες εναλλακτικού νομίσματος, τις οποίες στη συνέχεια χρησιμοποιεί κατά βούληση και σύμφωνα με τις ανάγκες του, εξηγεί ο Δημήτρης Γιακουμής, μέλος του δικτύου που δημιούργησε την Εναλλακτική Μονάδα Ροδόπης- Ε.Μ.Ρο.
Με τα εναλλακτικά νομίσματα δεν μπορείς να γίνεις πλούσιος, ούτε όμως και να βρεθείς υπερχρεωμένος. «Αν το ταμείο γράψει –200 Ήλιους (σ.σ. το τοπικό νόμισμα στην Πιερία), τότε το μέλος δεν μπορεί να συνεχίσει να χρεώνεται και παγώνουν οι συναλλαγές του» διευκρινίζει η Αναστασία Τσορμπατζίδου, μέλος της ομάδας «Μητέρα Γη».
Οι συναλλαγές «κλειδώνουν» μέσω του ίντερνετ και στη συνέχεια προχωρά η «αγορά» προϊόντος ή υπηρεσίας. Παράλληλα, τα δίκτυα διοργανώνουν συχνά ανταλλακτικά παζάρια όπου όλα τα ψώνια γίνονται με εναλλακτικά νομίσματα. Εκτός από τα ανταλλακτικά παζάρια, και κάποια καταστήματα σε τοπικές κοινωνίες όπου λειτουργεί το εναλλακτικό νόμισμα δέχονται και μεικτές πληρωμές – ένα μέρος τιμής πληρώνεται με ευρώ και το υπόλοιπο με εναλλακτικό νόμισμα. Μέχρι στιγμής υπάρχει ένα θεσμικό κενό, και οι συναλλασσόμενοι στα ανταλλακτικά παζάρια δεν καλύπτονται έναντι της εφορίας ή των ασφαλιστικών ταμείων, σημειώνει ο καθηγητής Γιώργος Σταθάκης. Στα καταστήματα όπου γίνονται μεικτές αγορές, το μέρος του ποσού που πληρώνεται με εναλλακτικό νόμισμα παρουσιάζεται ως έκπτωση του καταστηματάρχη. Όσο για τις απευθείας ανταλλαγές, η λογική των μελών των δικτύων είναι ότι κανείς δεν μπορεί να σε κατηγορήσει για φοροδιαφυγή αν δώσεις ένα κιλό ντομάτες από τον κήπο σου ή αν ‘πιάνουν τα χέρια σου’ και κάνεις μερεμέτια στον γείτονα.

Ο Αντρέας έφτιαξε το αυτοκίνητο της Βάσως και της ζήτησε 20 μονάδες. Ο λογαριασμός του Αντρέα πιστώνεται +20 και της Βάσως χρεώνεται -20.
Με τις 20 μονάδες ο Αντρέας ζήτησε από τη Δήμητρα να κουρέψει αυτόν και τους δυο γιους του. Ο λογαριασμός της πιστώθηκε με 20 μονάδες ενώ του Ανδρέα μηδενίστηκε.
Η Δήμητρα έδωσε τρία κιλά ντομάτες και ένα σακί πατάτες από την παραγωγή του κήπου της στη Βάσω και κέρδισε άλλες 10 μονάδες. Η Βάσω έκανε μάθημα κιθάρας στον Ευτύχη και συμφώνησαν σε αμοιβή 12 μονάδων την ώρα. Ο λογαριασμός της Βάσως συνεχίζει να είναι ελλειμματικός κατά 18 μονάδες. Αυτό σημαίνει ότι χρησιμοποίησε προϊόντα ή υπηρεσίες του δικτύου χωρίς να έχει ανταποδώσει τις αντίστοιχες. Αν ξεπεράσει το χρεωστικό όριο των μονάδων που έχει θέσει η ομάδα δεν θα μπορεί πλέον να χρησιμοποιήσει προϊόντα ή υπηρεσίες του δικτύου αν δεν προσφέρει.

Κατερίνη: Τους «θρέφει» ο Ήλιος

Σε μια αυλή σπιτιού στην Κατερίνη στήνεται κάθε Τετάρτη ένα παζάρι αλλιώτικο από τ’ άλλα. Στο πορτοφόλι τους οι πελάτες δεν έχουν ευρώ αλλά…. Ήλιους. «Θέλαμε να οργανωθούμε για… αυτό που έρχεται και τελικά διαπιστώνουμε ότι μπορούμε να κάνουμε πολλά και χωρίς χρήματα. Αν ζούσαμε σαν τους παππούδες μας, δεν θα ήμασταν εξαρτημένοι από την παγκόσμια βιομηχανία τροφίμων», αναφέρει η Αναστασία Τσορμπατζίδου, μέλος της οικολογικής, μη κερδοσκοπικής ομάδας «Μητέρα Γη» στην οποία ανήκει η πρωτοβουλία.

Η «Μητέρα Γη» έχει δημιουργήσει ένα δίκτυο ανταλλαγών, με νομισματική μονάδα τον «Ήλιο» (1 Ήλιος=1 ευρώ) και 170 μέλη, μέχρι στιγμής. Κάθε ένας που έχει κάτι να προσφέρει, προϊόν ή υπηρεσία, το κοστολογεί με Ήλιους και με τους Ήλιους που πιστώνει στον ηλεκτρονικό λογαριασμό του από την πώληση, μπορεί να αγοράσει αγαθά ή υπηρεσίες που έχει ανάγκη.
Το εβδομαδιαίο ανταλλακτικό παζάρι πραγματοποιείται κάθε Τετάρτη, εδώ και οκτώ μήνες. Μέχρι τώρα γινόταν στην αυλή ενός σπιτιού, αλλά ο δήμος Κατερίνης έδωσε την άδεια στο δίκτυο για να χρησιμοποιεί το Δημοτικό πάρκο της πόλης. Συμμετέχουν βιοκαλλιεργητές που πουλούν την παραγωγή τους, αλλά και κάποιοι έχουν έναν μπαξέ στην αυλή τους και παράγουν περισσότερα από όσα καταναλώνουν, άλλοι που φτιάχνουν μαρμελάδες, σάλτσες και γλυκά, ένας οινοποιός, μια γυναίκα που ταΐζει την αγελάδα της μόνο με χορτάρι και πουλάει το γάλα… κι ακόμη ένας φυσιοθεραπευτής, δυο οδοντίατροι, ένας παθολόγος, μια κομμώτρια, μια αισθητικός… Στο παζάρι αγοράζει κανείς ό,τι έχει ανάγκη, πληρώνοντας το σύνολο ή μέρος της τιμής με « Ήλιους» που έχει κερδίσει πουλώντας κάτι άλλο. Παράλληλα με το ανταλλακτικό, λειτουργεί και χαριστικό παζάρι, όπου δίνονται χωρίς ανταλλάγματα ρούχα, παπούτσια, βιβλία κτλ. Το εναλλακτικό αυτό παζάρι των ενηλίκων ήταν ένα καλό παράδειγμα και για τα παιδιά, που το καλοκαίρι διοργάνωσαν ανταλλακτικό παζάρι με κατασκευές που έφτιαξαν τα ίδια, ρούχα και παιχνίδια που δεν ήθελαν πια. Το ανταλλακτικό παζάρι της Κατερίνης είναι «παιδί» της κρίσης, που αποδεικνύει ότι «για να γυρίσει ο Ήλιος, χρειάζεται αλληλεγγύη πολλή».

Ο δρόμος της Αργεντινής, του Καναδά, της Γερμανίας
Τα εναλλακτικά νομίσματα προέκυψαν στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης, ωστόσο είναι διαδεδομένα σε όλο τον κόσμο. «Πατρίδα» των εναλλακτικών νομισμάτων θεωρείται ο Καναδάς, όπου ο Michael Linton ανέπτυξε το μοντέλο των LETS (Local Exchange Trading Systems).
Σήμερα υπάρχουν 45.000 τοπικά δίκτυα σε όλο τον κόσμο που χρησιμοποιούν εναλλακτικά νομίσματα. Οι χώρες που διαθέτουν τα μεγαλύτερα ανταλλακτικά δίκτυα που λειτουργούν με εναλλακτικά νομίσματα είναι ο Καναδάς, οι ΗΠΑ, η Βραζιλία, η Αυστραλία, η Νότια Αφρική, η Κίνα. Στη Γερμανία κυκλοφορούν τουλάχιστον 30 εναλλακτικά νομίσματα σε τοπικά δίκτυα ανταλλαγών ενώ έχει δημιουργηθεί και Ενωση Εναλλακτικών Νομισμάτων. Στη Βρετανία υπολογίζεται ότι περίπου 40.000 άτομα χρησιμοποιούν εναλλακτικά νομίσματα για μέρος των συναλλαγών τους. Αντίστοιχα δίκτυα υπάρχουν στην Ιταλία, τη Γαλλία και την Ισπανία, το Βέλγιο, την Αυστρία.

Μετά την χρεοκοπία του 2001, όταν η χώρα βυθίστηκε στο χάος και το ρευστό σχεδόν έπαψε να κυκλοφορεί, οι Αργεντίνοι κινήθηκαν με το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Ομάδες ανθρώπων, παραγωγών και καταναλωτών, συγκεντρώνονταν σε κεντρικά σημεία του Μπουένος Άϊρες, και αντάλλασσαν ένα κιλό ψωμί με λίγο λάδι, πέντε αυγά με ένα μπουκάλι γάλα, ένα ρούχο με κάποιες ώρες δουλειάς. Το πρώτο διάστημα περίπου έξι εκατομμύρια Αργεντινοί κατόρθωσαν να επιβιώσουν χωρίς λεφτά. Αργότερα οργανώθηκαν σε λέσχες αλληλέγγυας κοινωνικής οικονομίας (nodos) όπου κάθε προϊόν ή υπηρεσία αποτιμούταν σε πιστωτικές μονάδες (creditos) οι οποίες «εξαργυρωνόταν» για την αγορά άλλου προϊόντος ή υπηρεσίας.

——————————————————————————————————————-

Πιερία: Ήλιος www.motherearth.gr

Ροδόπη: Εναλλακτική Μονάδα Ροδόπης- Ε.Μ.ΡΟ.  www.emro.gr/

Μαγνησία:  Τοπική Εναλλακτική Μονάδα –Τ.Ε.Μ. www.tem-magnisia.gr

Ιεράπετρα: Καερέτι www.kaereti.gr/

Πάτρα: Οβολός www.ovolos.gr/

Αθήνα: Φασούλι http://fasouli.wordpress.com/

Κέρκυρα: Μπουτσούνι http://mpoutsouni.blogspot.com/

Πεύκη, Λυκόβρυση Αττικής: Πελυκοία http://pelykoia.wordpress.com/

Σοφία Χριστοφορίδου

sofiachristoforidou@yahoo.gr

Σημείωση: το κείμενο γράφτηκε στις αρχές Απριλίου για να δημοσιευτεί στη Μακεδονία όμως το έφαγε η μαρμάγκα των εκλογών…