ΣΟΚΟΛΑΤΕΣ, σιροπιαστά και γλυκά του κουταλιού, τάρτες, μαρμελάδες, τσουρέκια κι ένα σωρός άλλες «αμαρτίες» που ομορφαίνουν τη ζωή μας έχουν έναν κοινό παρονομαστή: τη ζάχαρη. Στην Ελλάδα είναι ο βορράς που «γλυκαίνει» τον νότο, αφού το ζαχαρότευτλο δεν ευδοκιμεί κάτω από τη Φθιώτιδα. Το τελικό προϊόν, η ζάχαρη, παράγεται στα τρία ζαχαρουργεία της χώρας, στην Ορεστιάδα, στις Σέρρες και στο Πλατύ Ημαθίας (που ανήκουν στην Ελληνική Βιομηχανία Ζάχαρης-ΕΒΖ).

Πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες βιομηχανίες της χώρας, με πάνω από μισό αιώνα ζωής και με έδρα στη Θεσσαλονίκη. Οι «Ε» συνάντησαν τον πρόεδρο της βιομηχανίας, κ. Χρυσόστομο Γερούκη, στα γραφεία της ΕΒΖ, στην πλατεία Αριστοτέλους, για να «ανιχνεύσουν» την πορεία της ζάχαρης -από το χωράφι μέχρι το κουταλάκι του γλυκού…

Συνέντευξη στη Σοφία Χριστοφορίδου ~ Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Αβραμίδης.

Θα ήθελα να μου αναφέρετε κάποιους σταθμούς στην ιστορία των 50 και πλέον ετών της Ελληνικής Βιομηχανίας Ζάχαρης…

-Η ΕΒΖ ιδρύθηκε το 1960. Είναι η μακροβιότερη και μεγαλύτερη σε όλα τα μεγέθη γεωργική βιομηχανία της χώρας. Μέσα σε δύο χρόνια από την ίδρυσή της λειτούργησαν τα πρώτα εργοστάσια παραγωγής ζάχαρης, στη Λάρισα και στο Πλατύ Ημαθίας. Ακολούθως έγινε το εργοστάσιο των Σερρών (το 1970), της Ξάνθης και της Ορεστιάδας (το 1972).

Επί δεκαετίες λειτουργούσαν και τα πέντε ζαχαρουργεία, παράγοντας περίπου 320.000 τόνους ζάχαρη τον χρόνο –ποσότητα που κάλυπτε την εγχώρια ζήτηση. Η ΕΒΖ λειτουργούσε σε καθεστώς μονοπωλίου, μέχρι που κάποια στιγμή καταργήθηκε, κατ’ εφαρμογή σχετικής οδηγίας της ΕΟΚ. Εδώ και αρκετά χρόνια βρίσκεται στον ελεύθερο ανταγωνισμό.

Ένα κομβικό σημείο για την εταιρεία ήταν η εισαγωγή της στο Χρηματιστήριο, με ένα μικρό ποσοστό διασποράς 18%, ενώ το υπόλοιπο 82% ανήκει στην Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος (ΑΤΕ). Ένα μελανό σημείο στην ιστορία της επιχείρησης ήταν η εφαρμογή -το 2006- οδηγίας της ΕΕ, που υποχρέωνε όλα τα κράτη-μέλη να μειώσουν την παραγωγή ζάχαρης κατά 50%. Οι εταιρείες παραγωγής ζάχαρης ήταν υποχρεωμένες να απορροφήσουν τόσα ζαχαρότευτλα όσα χρειαζόταν η χώρα για να παράξει την ποσότητα ζάχαρης που όριζε η ΕΕ –δηλαδή, 160.000 τόνους, στην περίπτωση της Ελλάδας.

Το 2002-2003, η Ελληνική Βιομηχανία Ζάχαρης συμμετείχε στον διαγωνισμό ιδιωτικοποίησης των εργοστασίων ζάχαρης της Σερβίας, αποκτώντας δύο από τα πέντε ζαχαρουργεία της χώρας, στο Νόβισαντ. Αυτή η δραστηριότητα είναι πολύ σημαντική.

Αυτήν τη στιγμή, η ζάχαρη που τρώμε είναι ελληνική;

Στην Ελλάδα λειτουργούν τρία εργοστάσια της ΕΒΖ, στην Ορεστιάδα, στις Σέρρες και στο Πλατύ. Έχει κλείσει το εργοστάσιο της Ξάνθης, ενώ εκείνο της Λάρισας χρησιμοποιείται μόνον ως αποθηκευτικός χώρος και ως χώρος συσκευασίας. Μετά το 2006, όταν υποχρεωθήκαμε να μειώσουμε την παραγωγή ελληνικής ζάχαρης στο 50%, καλύπτουμε την εγχώρια ζήτηση φέρνοντας 60.000 τόνους ζάχαρης τον χρόνο από τις θυγατρικές μας στη Σερβία.

Ποιος είναι ο κύκλος της ζάχαρης;

Τη ζάχαρη τη βγάζουμε από τον βολβό, τη ρίζα του τεύτλου. Το φύλλο είναι εκείνο που απορροφά την ηλιακή ενέργεια και θρέφει τον βολβό μέσα στη γη. Γι’ αυτό φροντίζουμε πολύ και το φύλλο. Η σπορά ξεκινάει από τον Φεβρουάριο ή τον Μάρτιο και η καλλιέργεια παρακολουθείται μέχρι τον Οκτώβριο-Νοέμβριο, όταν γίνεται η συγκομιδή. Μόλις παραληφθεί ένα φορτίο από την ΕΒΖ γίνεται δειγματοληπτικά μια χημική ανάλυση και προσδιορίζεται ο ζαχαρικός τίτλος –δηλαδή, η περιεκτικότητα σε ζάχαρη. Ο ζαχαρικός τίτλος ποικίλλει (από 9% έως 17%) και είναι αυτός που καθορίζει την τιμή του φορτίου.

Η διαδικασία εξαγωγής της ζάχαρης είναι πολύπλοκη: στην αρχή, τα τεύτλα πλένονται και τεμαχίζονται. Ακολουθεί το στάδιο τής εν θερμώ εκχύλισης, από το οποίο παράγεται ένας πολτός, που είναι ουσιαστικά νερό και ζάχαρη. Στη συνέχεια, αυτός ο πολτός περνάει από πρέσες, όπου αφαιρείται το νερό. Ακολουθεί λεύκανση (με διαλύματα ασβεστόλιθου) και κρυστάλλωση, για να βγει η ζάχαρη σε κόκκους. Το προϊόν αποθηκεύεται στα σιλό, υπό ειδικές συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας, ώστε να μη στερεοποιηθεί.

Ακολουθεί το πακετάρισμα σε συσκευασίες του ενός κιλού (που διατίθενται στα σούπερ μάρκετ), των 25 κιλών (που καταλήγουν σε μικρά ζαχαροπλαστεία) και των 50 κιλών (που πηγαίνουν στη βιομηχανία, όπως, για παράδειγμα, σε κονσερβοποιεία και παραγωγούς σοκολάτας και μπισκότων). Σε ειδικές περιπτώσεις, μπορούμε να κάνουμε και συσκευασία τόνου.

Στην ΕΒΖ εφαρμόζετε το σύστημα συμβολαιακής γεωργίας…

Αυτό είναι σωστό –και, μάλιστα, εδώ και μισόν αιώνα, όταν άλλες εταιρείες ξεκινούν μόλις τώρα την εφαρμογή της. Κάθε χρόνο, ο παραγωγός έχει στα χέρια του το συμβόλαιο –ήδη από τον Μάρτιο– και ξέρει ότι η ΕΒΖ δεσμεύεται να απορροφήσει την παραγωγή από έναν ορισμένο αριθμό στρεμμάτων. Εμείς, του δίνουμε τον σπόρο (που παράγουμε στο εργοστάσιό μας, στο Πλατύ Ημαθίας), τα φυτοπροστατευτικά και τα λιπάσματα. Η γεωπονική υπηρεσία τής ΕΒΖ τηρεί ημερολόγια καθ’ όλη τη διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου, συμβουλεύοντας τον παραγωγό για την τήρηση των ορθών πρακτικών γεωργίας. Όταν ο παραγωγός φέρει τα τεύτλα του και κοστολογηθούν, παρακρατούμε ένα ποσό για τον σπόρο, τα φάρμακα και τα λιπάσματα.

Τελικά, πόση ζάχαρη καταναλώνουμε στην Ελλάδα;

Περίπου 320.000 τόνους τον χρόνο –κοντά στον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Από την προαναφερθείσα ποσότητα, η ΕΒΖ καλύπτει περίπου το 80%, δηλαδή 240.000 τόνους (μαζί με τη σερβική ζάχαρη). Είμαστε στο επιτρεπτό όριο, ώστε να μη χαρακτηριστούμε μονοπώλιο. Το υπόλοιπο 20% καλύπτεται από ιδιωτικές εταιρείες, θυγατρικές γερμανικών και γαλλικών εταιρειών, που εισάγουν συσκευασμένη ζάχαρη. Η εταιρεία μας δεν κάνει εξαγωγές, παρότι έχει πολλές προτάσεις, επειδή πρέπει πρώτα να καλύψει τις ανάγκες της εγχώριας αγοράς.

Υπάρχει η εντύπωση ότι η ζάχαρη στην Ελλάδα είναι ακριβότερη σε σχέση με το εξωτερικό… Ισχύει κάτι τέτοιο;

Όχι απόλυτα… Η Ελλάδα και η Αγγλία είναι ακριβότερες κατά 10 ευρώ τον τόνο, σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Πάντως, οι πωλήσεις μας αυξάνονται. Ίσως είμαστε η μοναδική εταιρεία που έχει αύξηση πωλήσεων τα τελευταία χρόνια. Το μεγάλο «μπαμ» έγινε το 2011, όταν, πέρα από τους 220.000 τόνους της δικής μας παραγωγής, χρειάστηκε να εισάγουμε άλλους 80.000 τόνους. Μετά από αυτήν την εντυπωσιακή αύξηση, το 2012 είχαμε μόνο μια ανεπαίσθητη μείωση.

Πώς το εξηγείτε;

Διαπιστώσαμε ότι πολλοί ήθελαν να στοκάρουν ζάχαρη, από φόβο μήπως το 2012 η ΕΒΖ πουληθεί. Μήπως υπάρξει έλλειψη ζάχαρης στην αγορά… Έπαιξε ρόλο και η ανησυχία για την πορεία των οικονομικών μεγεθών της χώρας. Όσοι είχαν λεφτά αγόρασαν, με τον φόβο τού «δεν ξέρεις τι γίνεται». Για παράδειγμα, κονσερβοποιία που αγόραζε επί πέντε χρόνια 2.000 τόνους, το 2011 μάς ζήτησε 8.000 τόνους.

ΠΡΟ ΤΩΝ ΠΥΛΩΝ Η ΙΔΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

Αυτήν τη στιγμή, η ΕΒΖ βρίσκεται σε φάση ιδιωτικοποίησης…

Το 2011, η Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος αποφάσισε την ιδιωτικοποίηση των τεσσάρων βιομηχανιών που ήλεγχε (Γαλακτοβιομηχανία «Δωδώνη», ΕΛΒΙΖ, ΣΕΚΑΠ, ΕΒΖ), ενώ ακολούθως προκηρύχθηκαν διεθνείς διαγωνισμοί. Τον Ιούλιο του 2012, ο διαγωνισμός για την ΕΒΖ κηρύχτηκε άγονος.

Αυτήν τη στιγμή, επαναπροκηρύχθηκε διαγωνισμός από το τμήμα της ΑΤΕ που βρίσκεται σε εκκαθάριση. Βρισκόμαστε στο στάδιο αξιολόγησης των τεσσάρων προτάσεων (από τις δέκα προσφορές που υποβλήθηκαν στην α’ φάση), οι οποίες κρίθηκαν ότι πληρούν τους όρους του διαγωνισμού. Σημειώνω ότι στην επιτροπή αξιολόγησης των προσφορών δεν συμμετέχει η ΕΒΖ, αλλά ο εκκαθαριστής, μαζί με τον σύμβουλο ιδιωτικοποίησης, που είναι η Eurobank.

Η ΕΒΖ έχει οικονομικά βάρη 130 εκατ. ευρώ. Αυτά τα χρέη, πώς δημιουργήθηκαν;

Η υποχρεωτική μείωση της παραγωγής το 2006 οδήγησε την εταιρεία σε ένα «σερί» ζημιογόνων χρήσεων, με αποκορύφωμα το 2009, όταν παρουσίασε ζημίες 49 εκατ. ευρώ. Όταν έχεις 120 εκατ. συσσωρευμένες ζημιές την πενταετία 2006-2011 και δεν μπορείς να χρηματοδοτήσεις τον τζίρο της εταιρείας, πρέπει να βρεις πηγές χρηματοδότησης. Από το 2009, με μια νέα πολιτική που ασκήθηκε στην επιχείρηση, οι ζημιές άρχισαν να μειώνονται, μέχρι που το 2012 η ΕΒΖ επέστρεψε σε κερδοφορία -περίπου 3 εκατ. ευρώ.

Από τις τέσσερις εταιρείες που πέρασαν στη β’ φάση του διαγωνισμού, ουδεμία είναι ελληνική… Ορισμένοι φοβούνται ότι ο ιδιώτης θα θελήσει να αγοράσει την ΕΒΖ μόνο και μόνο για αποκτήσει το δικαίωμα παραγωγής των 160.000 τόνων, χωρίς να λειτουργήσει τα τρία εργοστάσια. Έχει βάση αυτός ο προβληματισμός;

Αυτό είναι το πιο αστείο πράγμα που έχω ακούσει. Η ποσόστωση των 160.000 τόνων δεν ανήκει στην ΕΒΖ, αλλά στην Ελλάδα, στο ελληνικό Δημόσιο. Κάθε χρόνο κάνουμε αίτηση στο υπουργείο Γεωργίας, για να πάρουμε την ποσόστωση, και –επειδή δεν υπάρχει άλλο ζαχαρουργείο– την παίρνουμε όλη εμείς. Άρα, η ποσόστωση αφορά την παραγωγή ελληνικής ζάχαρης.

Λόγω της εκκαθάρισης τής ΑΤΕ, πιστεύετε ότι οι εξελίξεις στην ΕΒΖ θα δρομολογηθούν άμεσα;

Εκτιμώ ότι η εκκαθάριση της ΑΤΕ μπορεί να κρατήσει πάνω από δέκα χρόνια. Είναι τόσα τα ληξιπρόθεσμα χρέη που κληρονόμησε η υπό εκκαθάριση ΑΤΕ από συνεταιρισμούς, ΕΑΣ και ιδιώτες, που η διαδικασία θα κρατήσει πολλά χρόνια…

Αργά ή γρήγορα, πάντως, η επόμενη μέρα θα βρει έναν ιδιώτη στο τιμόνι της ΕΒΖ, με ένα μερίδιο σχεδόν μονοπωλιακό…

Αυτή είναι η «προίκα» της ΕΒΖ. Το μερίδιο της αγοράς έχει ήδη κατακτηθεί.

Εκτιμάτε ότι ο ιδιώτης θα αυξήσει την τιμή;

Είναι θέμα όρων που θα τεθούν στο συμβόλαιο πώλησης. Όπως και η τευτλοκαλλιέργεια, η λειτουργία των εργοστασίων και το προσωπικό.

Ποια ήταν η πιο γλυκιά στιγμή σας στην καρέκλα του προέδρου;

Πολλές. Μία από αυτές ήταν ότι, μετά από αγώνα τριών ετών, που επωμιστήκαμε αποκλειστικά εμείς, πετύχαμε την ένταξη των τευτλοκαλλιεργητών στα προγράμματα ολοκληρωμένης διαχείρισης, ενισχύοντας το εισόδημα των παραγωγών με 30 ευρώ το στρέμμα. Η δεύτερη ήταν η σταδιακή διείσδυση στην αγορά: το 2009, το μερίδιό μας ήταν στο 50% και σήμερα έφτασε στο 80%. Προσπαθούμε να το μειώσουμε λίγο, για να μη θεωρηθούμε μονοπώλιο.

Βέβαια, μια τέτοια επιχείρηση έχει και πικρές στιγμές… Όπως η μόνιμη διαμάχη μας με τους τευτλοπαραγωγούς, που δεν καταλαβαίνουν ότι εμείς θέλουμε το συμφέρον τους, ή όπως η διασπορά ψεύτικων ειδήσεων στην αγορά, που είναι βλαπτικές για την επιχείρηση.

Από την πλευρά μας, συμμετέχουμε στη Horeca και στη Detrop όχι για να αυξήσουμε τις πωλήσεις μας (γιατί είμαστε στο όριο), αλλά για να δείξουμε ότι υπάρχουμε, ότι είμαστε εδώ. Ορισμένοι πιστεύουν ότι η ΕΒΖ έκλεισε, κάποιοι ότι κάνει μόνον εισαγωγές -κι ας έχουμε τρία εργοστάσια παραγωγής ζάχαρης στην Ελλάδα…

Η ΕΒΖ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ

~ Ο τζίρος του 2012 ήταν 175 εκατ. ευρώ από τα εργοστάσια της Ελλάδας και 87 εκατ. ευρώ από τις μονάδες της Σερβίας.

~ Το 2009, η ΕΒΖ απασχολούσε 611 μόνιμους εργαζόμενους. Μετά το κλείσιμο των εργοστασίων σε Λάρισα και Ξάνθη, μέρος του προσωπικού μετακινήθηκε σε άλλες υπηρεσίες ή συνταξιοδοτήθηκε.

~ Σήμερα, το μόνιμο προσωπικό είναι 271 άτομα και το εποχικό 800-1.000 άτομα.

~ Όλη η ποσότητα της ζάχαρης παράγεται μέσα σε τρεις μήνες -από τον Σεπτέμβριο μέχρι τον Νοέμβριο. Τον υπόλοιπο χρόνο γίνεται μόνο συσκευασία.

~ Περί τις 3.000 αγροτικές οικογένειες –από τον Δομοκό μέχρι τον Έβρο και τη Φλώρινα– καλλιεργούν τεύτλα, στο πλαίσιο του προγράμματος συμβολαιακής γεωργίας.

~ Για τους 160.000 τόνους ζάχαρης που δικαιούται να παράγει η Ελλάδα απαιτούνται 1.350.000 τόνοι τεύτλων, που καλύπτουν καλλιέργειες 225.000 στρεμμάτων. Η μέση παραγωγή είναι 6 τόνοι τεύτλα ανά στρέμμα.

~ Το 2012, η ΕΒΖ διέθεσε 28 τόνους μη βρώσιμης ζάχαρης στους μελισσουργούς της πυρόπληκτης Χίου, για να τραφούν οι μέλισσες. Επίσης, στο πλαίσιο της άσκησης κοινωνικής πολιτικής, διέθεσε 5.000 τόνους ζάχαρης σε κοινωφελή ιδρύματα και σε συσσίτια δήμων και μητροπόλεων.

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό  «Επιλογές» τεύχος Φεβρουαρίου 2013