Ο διακεκριμένος μουσικός, ερευνητής και καθηγητής με καταγωγή από τη Θεσσαλονίκη και με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην εκπαιδευτική ψυχολογία και τη νευροεπιστήμη, πιστεύει ότι χρησιμοποιώντας την μουσική μπορούμε να ελπίζουμε προς μία σωστή και εμπλουτισμένη πορεία ψυχολογικής-βιολογικής ανάπτυξης. Λίγο πριν ανέβει στη σκηνή του TEDxThessaloniki μιλά στις «Επιλογές».
Πως αντιλαμβάνεται ένα έμβρυο τη μουσική και πως επηρεάζεται η ανάπτυξή του από τους ήχους που το περιβάλλουν;
Το έμβρυο σχεδόν από τον τρίτο μήνα κύησης και μετά ξεκινάει να αναπτύσσει το ακουστικό σύστημά του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μπορεί σχεδόν από τα πρώτα στάδια ανάπτυξης να δέχεται ηχητικά ερεθίσματα από το περιβάλλον του. Το ‘περιβάλλον’ αυτό ως προς την αντίληψη των ήχων, διαχωρίζεται στο εσωτερικό (της μητέρας) αλλά και το εξωτερικό περιβάλλον. Η επαφή με τους ήχους στο εσωτερικό περιβάλλον είναι άμεση, γι’αυτό και το έμβρυο είναι ικανό π.χ. να αντιληφθεί ξεκάθαρα τους χτύπους της καρδιάς της μητέρας, τη φωνή της μητέρας, τον ήχο που προκαλεί η ροή του αίματος στο κυκλοφορικό. Ωστόσο δεν συμβαίνει το ίδιο με τους ήχους του εξωτερικού περιβάλλοντος. Σε αντίθεση με αυτό που πιστεύουν οι περισσότεροι άνθρωποι, το έμβρυο δεν είναι ικανό να αντιληφθεί απευθείας και σε μεγάλο ποσοστό τους ήχους του εξωτερικού περιβάλλοντος. Εξαιτίας του μη πλήρως ανεπτυγμένου ακουστικού συστήματος (π.χ. περιορισμένη αντίληψη στο φάσμα των συχνοτήτων) αλλά και εξαιτίας της απορρόφησης των υψηλότερων συχνοτήτων που προβάλει το σύστημα της μήτρας και το αμνιακό υγρό, το έμβρυο βασίζει την αντίληψη των εξωτερικών ήχων σε μία ηχητική-χημική σύνθεση πληροφοριών που προέρχεται από τη μητέρα. Με πολύ απλά λόγια, οι δονήσεις των εξωτερικών ήχων μεταφέρονται στο έμβρυο μέσω της μητέρας (π.χ. νωτιαίος σωλήνας) ενώ προσδίδεται ταυτόχρονα σε αυτούς τους ‘ήχους’ και ένα χημικό αποτύπωμα το οποίο παράγει η μητέρα ανάλογα με τη δική της εμπειρία και αντίληψη. Λόγω αυτής της σύνθετης και ευαίσθητης βιολογικής διαδικασίας αντίληψης και ανάλυσης των ήχων, το έμβρυο επηρεάζεται ως προς τη δομική-ψυχολογική του ανάπτυξη, φτάνοντας τελικά σε σημείο να έχουν παρατηρηθεί και φαινόμενα ψυχολογικής αστάθειας του εμβρύου μετά τη γέννα, εξ’αιτίας της έκθεσης της μητέρας σε στρεσογενείς ηχητικές καταστάσεις κατά τη διάρκεια της κύησης.
Θα μπορούσαμε να έχουμε έναν καλύτερο κόσμο (σ.σ. πχ ως προς την εγκληματικότητα, την επιθετικότητα, τα προβλήματα συμπεριφοράς, τις μαθησιακές δυσκολίες κλπ), αν οι μητέρες άκουγαν μουσική κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης; και αν ναι, τι είδους;
Δυστυχώς η επιστήμη δεν έχει φτάσει ακόμη σε σημείο τέτοιο που να μπορεί να αποτυπώσει με ακρίβεια τις ψυχοσωματικές διαδικασίες που εμπλέκεται το έμβρυο (μουσικά ή μη) και οι οποίες θα μας δείξουν τον δρόμο προς μία καλύτερα δομημένη κοινωνία ή προσωπικότητα. Με άλλα λόγια δεν έχουμε φτάσει σε σημείο να μπορούμε να ‘ελέγξουμε‘ τη ψυχοσωματική ανάπτυξη του εμβρύου μέσω της μουσικής και των ήχων. Ωστόσο, γνωρίζοντας αρκετά χαρακτηριστικά που αφορούν την ανθρώπινη μουσική και ηχητική εμπειρία, και συνεχίζοντας να μαθαίνουμε όλο και περισσότερα μέρα με τη μέρα, προσπαθούμε να λειτουργούμε ως ‘καταλύτες‘ ανάπτυξης, δημιουργώντας ένα εύφορο και πλούσιο σε -σωστά- ερεθίσματα περιβάλλον (π.χ. σωστή ένταση ήχων, διαφορετικά στυλ και περιβάλλοντα μουσικών εμπειριών). Κατά τη διάρκεια, αλλά και μετά την κύηση. Αυτό που είναι πια σίγουρο στα πλαίσια της μουσικής ψυχολογίας και νευροεπιστήμης, είναι ότι για τη σωστή ανάπτυξη των παιδιών – κοινωνικά και βιολογικά – παίζει μεγάλο ρόλο η ενασχόλησή τους με τη μουσική από τις πρώτες κιόλας μέρες της ζωής τους. Η ‘μουσική’ (ως αντίληψη ήχων) είναι από τις πρώτες, αν όχι η πρώτη, μορφή κοινής επικοινωνίας μεταξύ βρέφους και περιβάλλοντος, και έτσι, χρησιμοποιώντας την με τις καλύτερες δυνατές προϋποθέσεις και συνθήκες, μπορούμε να ελπίζουμε προς μία σωστή και εμπλουτισμένη πορεία ψυχολογικής-βιολογικής ανάπτυξης. Ακριβώς σε αυτόν το στόχο της βιολογικής και ψυχολογικής ανάπτυξης επικεντρώνονται και τα νέα μοντέλα εκπαίδευσης που χρησιμοποιούν ως κύριο εργαλείο τη μουσική, και ξεκινούν ήδη από τις πρώτες μέρες μετά τη γέννα.
Μπορεί η μουσική να διδάξει; Να θεραπεύσει; Ποια θα ήταν τα οφέλη αν χρησιμοποιούσαμε τη μουσική στο εκπαιδευτικό μας σύστημα και στο σύστημα υγείας;
Η δύναμη και η σημασία της μουσικής εκφράζεται μέσα από τις εκπαιδευτικές αλλά και θεραπευτικές (ψυχολογικές-κλινικές) της ιδιότητες. Όσων αφορά την εκπαίδευση, η μουσική είναι ένα μέσο εκμάθησης και επικοινωνίας που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από όλους τους ανθρώπους και σε όλα τα επίπεδα. Επιστημονικά θεωρούμε πως δεν υπάρχει επάνω σε αυτήν τη γη άνθρωπος που να μην μπορεί να εκφραστεί με τη μουσική ή έστω να μην μπορεί να νιώσει την εμπειρία της μουσικής – ενσυνείδητα ή ασυνείδητα. Λόγω αυτού και μόνο του χαρακτηριστικού της, και κατ’επέκταση της δύναμής της να δημιουργεί εμπειρίες και άρα να μας βοηθάει να μαθαίνουμε, η μουσική σε κάθε της μορφή και προσέγγιση μπορεί να ‘διδάξει‘ μεταξύ άλλων, κοινωνική συνοχή, διαπροσωπικές σχέσεις, ψυχολογική υποστήριξη, ήθος, ιστορία, μαθηματικά, τον τρόπο να περπατάμε σωστά, να αναπνέουμε καλύτερα, να χαλαρώνουμε. Ως προς τις θεραπευτικές τις ιδιότητες, πολλά έχουν ειπωθεί. Από αυτά, κάποια στοιχεία είναι σωστά, κάποια είναι λάθος, κάποια είναι συνήθως αλλιώς και κάποια στοιχεία που αφορούν στη θεραπευτική και κλινική ιδιότητα της μουσικής, ούτε που μπορούμε να τα φανταστούμε. Η μουσική αποτελείται και φτιάχνεται από ήχους (δονήσεις). Όλη η φύση συμπεριλαμβάνει στα βασικά χαρακτηριστικά της τις δονήσεις, με αποτέλεσμα η αρχέτυπη προσέγγιση αυτών να συνδέεται εντέλει και με το σώμα μας. Προσπαθώντας να καταλάβουμε και να αναλύσουμε το βιολογικό και ψυχολογικό αποτύπωμα της μουσικής στον εγκέφαλο και το μυαλό μας, έχουμε ήδη καταφέρει μέσω της διαθεματικής προσέγγισης των νευροεπιστημών και της ψυχολογίας, να θεραπεύσουμε κλινικά συμπτώματα, να υποβοηθήσουμε στην επίλυση ψυχολογικών και βιολογικών προβλημάτων, όπως και να ενισχύσουμε συμπεριφορές και μεθόδους στην ιατρική, προάγοντας τελικά τη ψυχοσωματική ευημερία και ποιότητα ζωής πολλών ανθρώπων. Για αυτούς τους λόγους, η συνειδητή και υποστηριζόμενη ένταξη της μουσικής τέχνης και επιστήμης στα συστήματα εκπαίδευσης και υγείας επιβάλλεται, καθώς όχι μόνο μπορεί να προλάβει και να ‘απαλύνει‘ ψυχολογικές και βιολογικές (κοινωνικές ή προσωπικές) παθογένειες – εξοικονομώντας έτσι πολλά χρηματικά κονδύλια και ανθρώπινο δυναμικό σε μία κοινωνία – αλλά μπορεί να ενισχύσει την αίσθηση της συλλογικής παραγωγικότητας και δημιουργίας, στοιχεία που κατά κανόνα οδηγούν τελικά σε αρμονική συνύπαρξη και ανάπτυξη της προσωπικής εικόνας μέσα στην κοινωνία.
Αν η ελληνική κρίση ήταν ένα μουσικό θέμα ποιο θα ήταν; Και ποιο θα διαλέγατε για να σηματοδοτήσετε την «επόμενη μέρα»;
Αν η ελληνική κρίση ήταν ένα μουσικό θέμα και η “επόμενη μέρα” ένα άλλο, για μένα αυτό το θέμα συνδιαστικά θα ήταν το δεύτερο μέρος από το κουαρτέτο του F.Schubert σε Ρε Ελάσσονα με τίτλο “Ο θάνατος και η Κόρη”. Ενώ από τη μία η μουσική του Schubert προσδίδει μία αίσθηση θλίψης και στεναχώριας, εμπεριέχει δυναμισμό και μία πικρή αισιοδοξία για το αύριο. Εμπεριέχει όλα αυτά τα ‘σκμπανευάσματα’ που παρατηρούνται στην ελληνική κοινωνία. Aν και νιώθουμε άσχημα και ίσως λίγο υποτονικά, κατα βάθος πιστεύουμε στο αύριο και παλεύουμε. Υπάρχει μία εσωτερική πάλη που κάνει αυτόν τον καιρό αέναους κύκλους, αλλά η πίστη στη τελική διαφυγή και άνοδο είναι παρούσα.
https://www.youtube.com/watch?v=rQwVVH9YbcI
https://www.youtube.com/watch?v=5hycEG1PkjA
Τι είναι το Musics R.E.D. Group και πως επιδρά η δύναμη του συν στη δουλειά σας εκεί;
Το Musics R.E.D. Group ξεκίνησε στα τέλη του 2011 ως ένα επιστημονικό κέντρο έρευνας, εκπαίδευσης και ανάπτυξης της μουσικής εμπειρίας των ανθρώπων. Μέχρι τις αρχές του 2013, είχε έδρα τη Θεσσαλονίκη και είχε ως στόχο του να παρουσιάσει νέες και να βελτιώσει παλαιότερες εφαρμογές της μουσικής τέχνης και επιστήμης στον εκπαιδευτικό και ιατρικό ιστό της χώρας μας, να συνδέσει τη μουσική γνώση και επιθυμία της Ελλάδας με το εξωτερικό, καθώς και να προσδώσει μέσα από την υλικοτεχνική και γνωσιακή του υποδομή μία βάση επαγγελματικής και γνωσιακής ανέλιξης σε κάθε ενδιαφερόμενο. To Musics R.E.D. Group προήλθε από ένα προσωπικό όνειρο και επιθυμία που αφορούσε τις έννοιες ‘Ελλάδα-Μουσική-Έρευνα-Εκπαίδευση-Ανάπτυξη‘ (εξ’ου και ο τίτλος) ενώ συμπεριελάμβανε κατά το μέτρο του δυνατού όλες εκείνες τις εμπειρίες που είχαν αποκτηθεί μέχρι εκείνη τη στιγμή από μέρους μου στις έξι χώρες που σπούδασα και δούλεψα ανά τον κόσμο (Ελλάδα, Γερμανία, Ολλανδία, Γαλλία, Αγγλία, Αμερική) τα τελευταία 16 χρόνια. Το Musics R.E.D. Group μεταφέρθηκε στην Αγγλία από τον Φεβρουάριο του 2013 και ύστερα από πρόσκληση του Εκπαιδευτικού Ινστιτούτου του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, ξεκινώντας τα πρώτα του βήματα ως επιστημονικό εργαστήριο (research lab) μουσικής ψυχολογίας και νευροεπιστήμης. Συνεχίζει το έργο του στην Ελλάδα μέσω της άτυπης πια ομάδας των συνεργατών του, προσδίδοντας έτσι ακόμη μεγαλύτερο επιστημονικό αποτύπωμα και ερευνητική-εκπαιδευτική ευελiξία εντός και εκτός των ελληνικών συνόρων. Η δύναμη του ‘συν‘ στη δουλειά των μουσικών, εκπαιδευτών, ερευνητών και κάθε λογής ενδιαφερομένων που παρουσιάζεται μέσα από το Musics R.E.D. Group, επιδρά και εκφράζεται μέσα από λέξεις όπως η σύμπραξη και η συμπόρευση, ο συνυπολογισμός, συνύπαρξη και συνδιαλλαγή. Όλα είναι μουσική, προβάλλoντας διαμέσου αυτής μία συμφωνία στη φύση και τη ζωή!
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ:
Περισσότερα για τον δρ. Ευθύμη Παπατζίκη στο: http://www.tedxthessaloniki.com/index.php/efthimios-papatzikis/
Σοφία Χριστοφορίδου
μέρος αυτής της συνέντευξης δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Επιλογές» στο τεύχος Απριλίου 2013
Sophie's Stories 