Φωτ.Σάκης Γιούμπασης

H οικογένεια του τον φώναζε χαϊδευτικά Μπίνο. Για να σωθεί από το γκέτο και τις διώξεις «βαφτίστηκε» Γιάννης και πολλοί τον φωνάζουν Γιαννάκη, ακόμη και σήμερα. Διέφυγε από τη Θεσσαλονίκη στην Αθηνά, όμως δεν γλίτωσε ούτε εκεί. Ανήλικος ακόμα, μεταφέρθηκε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί. Εκεί έγινε ο αριθμός 182486. Ο Βενιαμίν Καπόν είναι ένας από τους ελάχιστους εβραίους της πόλης που κατάφερε να επιζήσει και να γυρίσει ζωντανός από τα ναζιστικά στρατόπεδα, καθώς το 96% της άλλοτε ακμαίας εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης εξοντώθηκε.

Σήμερα διανύει την ένατη δεκαετία της ζωής του και μιλά για την φρίκη του Ολοκαυτώματος, τη «Χρυσή Αυγή» αλλά και τις σκοτεινές σελίδες στην ιστορία της Θεσσαλονίκης. “Εμείς γεννηθήκαμε εδώ. Ο παππούς μου το 1856, ο μπαμπάς μου το 1900, εγώ το 1927. Στη Θεσσαλονίκη είμαστε από το 1492 που μας έδιωξε η Ισαβέλλα της Ισπανίας. Διατηρήσαμε τη γλώσσα μας. Τώρα βλέπω ότι τα παιδιά μας λίγο καταλαβαίνουν αλλά δεν μιλάν τα λαντίνο. Εμείς είμαστε οι τελευταίοι. Θα φύγουμε εμείς και η γλώσσα θα χαθεί…» λέει.

«ΆΛΛΟΙ ΛΥΠΗΘΗΚΑΝ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΘΗΚΑΝ» 
Τον ρωτώ για τις σχέσεις της εβραϊκής με τη χριστιανική κοινότητα. » Ήμασταν πάντα αγαπημένοι. Ζούσαμε αρμονικότατα, όλοι ήμασταν φίλοι… Ακόμα έχω φίλους που είναι εν ζωή και βλεπόμαστε. Δεν είχαμε κανένα πρόβλημα, εμείς τουλάχιστον».

-Προπολεμικά δεν ήταν πάντα εύκολα τα πράγματα. Υπήρχε η «Χρυσή Αυγή» της εποχής, η ΕΕΕ…
-«Καλά αυτοί κάψαν τον συνοικισμό Κάμπελ. Θυμάμαι φορούσαν κάτι κράνη όταν βγαίναν λαμπαδοφορίες. Πάντοτε υπάρχουν  φανατικοί, από ιδρύσεως κόσμου, δεν μπορεί να μην υπάρχει, και τώρα δεν υπάρχουν οπαδοί του ναζισμού όπως είναι η ΧΑ; Υπάρχουν και άλλα «σωματεία». Τώρα και ο γιος μου που είναι στο δημοτικό δεν λένε ‘να ο εβραίος’»;

-Την περίοδο της Κατοχής εξοντώθηκε σχεδόν το σύνολο της εβραϊκής κοινότητας της πόλης (96%). Σε καμιά άλλη ελληνική πόλη το ποσοστό αυτό δεν ήταν τόσο υψηλό. Τι φανερώνει αυτό το υψηλό ποσοστό; Ποια στάση κράτησαν οι χριστιανοί της πόλης; Ήταν ουδέτεροι απέναντι στις διώξεις, ή ακόμα χειρότερα καταδώσαν εβραίους;
-«Ε, βέβαια, υπήρχαν καταδότες. Και εβραίοι καταδότες υπήρχαν, δεν ήταν μόνο χριστιανοί. Καταδότες υπάρχουν σε όλο τον κόσμο. Ορισμένοι είναι γεννημένοι να γίνουν προδότες» απαντά συγκαταβατικά ο κ. Καπόν. «Εγώ νομίζω- ήμουν και μικρός τότε- ήθελαν ορισμένοι να εξαφανίσουν τους εβραίους. Να μην υπήρχαν εβραίοι δηλαδή… Ενώ ήταν η κουλτούρα της Θεσσαλονίκης… Σε 100.000 κατοίκους οι 60.000 ήταν εβραίοι. Άλλοι λυπήθηκαν και άλλοι ευχαριστήθηκαν [για τον εκτοπισμό των εβραίων από τη Θεσσαλονίκη]. Πήραν τα έπιπλα, πήραν τα σπίτια των εβραίων…».

-Κάποιοι λεν ότι επειδή οι εβραίοι της Θεσσαλονίκης μιλούσαν λαντίνο ήταν εύκολο να τους ξεχωρίσουν οι Γερμανοί…
-«Δεν ήταν αυτό. Η γυναίκα μου είναι τρικαλινή δεν πήγε στο στρατόπεδο πήγαν στα βουνά, στα Χάσια…»

-Γιατί δεν το έκανε η πλειοψηφία των εβραίων αυτό, για να ξεφύγει;
«Δεν ήταν τόσο εύκολο να αφήσουν γονείς, παιδιά και να φύγουν».

«ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΦΑΝΤΑΣΤΕΙ ΤΙ ΘΑ ΕΠΑΚΟΛΟΥΘΟΥΣΕ»

Βενιαμίν Καπόν

Στη διάρκεια της Κατοχής θυμάται τις επιγραφές «Juden unerwunscht» (Εβραίοι ανεπιθύμητοι) στα καταστήματα. Ώσπου, το 1943 ήρθε η ώρα του γκέτο. Όσοι μπορούσαν να πληρώσουν κάποιους για να τους βοηθήσουν έφυγαν από τη Θεσσαλονίκη. «Πολλοί δεν είχαν μέσο να φύγουν. Διότι υπήρχε πολύ φτώχια εδώ. Οι εβραίοι δεν ήταν πλούσιοι, ήταν φτωχοί. Είχε συνοικισμούς στο σταθμό, το Ρεζη Βαρντάρ που λέγαν, το 151, το Χιρς…». Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί τι θα επακολουθούσε. «Έλεγαν ‘θα σε πάνε στην Πολωνία, θα δουλέψεις θα πληρώνεσαι’, σου δίναν και πολωνέζικο νόμισμα, το ζλότι… Πολλοί νόμιζαν ότι θα δουλέψουν και θα γυρίσουν, αλλά που να φανταστείς το τι θα γινόταν εκεί πέρα …».
Τον ρωτώ για το ρόλο που έπαιξε ο ραβίνος του Judenrat της Θεσσαλονίκης Κόρετς. «Ένα διάστημα άκουσα ότι εξαφανίστηκε. Τον πήραν οι Γερμανοί, τον πήγαν στη Γερμανία, τι του βάλαν στο μυαλό δεν ξέρω, γύρισε πίσω και παρότρυνε τους εβραίους να πάνε εκεί πέρα. Δεν είναι που έλεγε σηκωθείτε φύγετε διότι τα πράγματα δεν είναι καλά, καθησύχασε. Αυτά ακούω. Εγώ δεν τα έζησα αυτά, από ό,τι άκουγα. Με τον ραβίνο τον Κόρετς ελευθερώθηκα στο ίδιο στρατόπεδο, στο Μπέργκεν Μπέλζεν. Ήταν εκεί και πέθανε από τύφο, μόλις ελευθερωθήκαμε».

Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΖΑΚΥΝΘΟ 
«Όταν άρχισαν να συγκεντρώνουν τους εβραίους στα γκέτο, πως αντέδρασαν οι χριστιανοί της Θεσσαλονίκης;» ρωτώ, έχοντας κατά νου την περίπτωση της Ζακύνθου. Όταν οι εκπρόσωποι του Γ΄ Ράιχ κατέλαβαν το νησί της Ζακύνθου, ζήτησαν από τον τότε δήμαρχο και μητροπολίτη τα ονόματα των Εβραίων πολιτών. Εκείνοι ζήτησαν μια μέρα διορία. Την επομένη παρέδωσαν μια λίστα στους Γερμανούς, που περιείχε μόνον δύο ονόματα: τα δικά τους. Η Ζάκυνθος είναι η μοναδική κοινότητα σε όλη την Ευρώπη που κατόρθωσε να διασώσει όλο τον εβραϊκό πληθυσμό της, που αριθμούσε 275 άτομα. «Υπήρχαν, ακούγαμε, και πολλοί μητροπολίτες που βοηθούσαν, όπως ο Δαμασκηνός Αθηνών, ο Ιωακείμ Βόλου κλπ» μου λέει.

-Στη Θεσσαλονίκη;
-«Στη Θεσσαλονίκη όχι, δεν κάνανε πολλά πράγματα. Δηλαδή δεν έφεραν αντίσταση και εικάζεται ότι βοήθησαν και αυτοί με τον τρόπο τους, ενώ μπορούσαν… Μπορούσαν να παν στην κομαντατούρ να πουν ότι ‘εγώ δεν δίνω ονόματα’ ή ότι ‘είμαι πρώτος εγώ και φέρνω αντίσταση’ όπως είπαν οι μητροπολίτες εκεί πέρα. Μπορούσαν να το κάνουν. Αλλά ήταν ένας Γεννάδιος, πολύ καλός ακούω και είναι θαμμένος εδώ νομίζω. Ό,τι ακούω…».

-Ο ρόλος τους ήταν παθητικός, δηλαδή δεν εμπόδιζαν τις διώξεις, ή ενεργητικός;
-«Παθητικός»

-Δηλαδή ένιωθαν ότι δεν τους αφορά αυτή η υπόθεση των εβραίων συμπολιτών τους;
-«Και θελαν και δεν θελαν… ή να ξεκαθαρίσουν καταστάσεις ή όχι. Εγώ ήμουν και μικρός και δεν μπορώ να πω. Υπάρχει η ιστορία στην κοινότητα θα ξέρουν…» μου λέει, προσπαθώντας να αποφύγει μια δύσκολη διαπίστωση.

ΔΙΕΦΥΓΕ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΩΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΥΡΗΣ 
«… Εγώ πρόλαβα το γκέτο μια δυο μέρες. Δεν έβαλα κονκάρδα, έφυγα για την Αθήνα». Η αδερφή μου είχε μια φιληνάδα, χριστιανή. Ο πατέρας της έκανε μαύρη αγορά και λέει ‘δώστε μου το παιδί να το μεταφέρω στην Αθήνα’. Εγώ ήμουν ο μικρότερος, είχα δυο αδελφές ακόμη. Όντως… Πήρα την ταυτότητα του γιου του- Γιάννης Πούρης ήταν το όνομα του γιου του, ακόμα και τώρα οι φίλοι μου με φωνάζουν Γιαννάκη- πήγαμε στο ιταλικό προξενείο και εγώ έκανα τον φυματικό για να πάρω χαρτί ότι πρέπει να πάω για αλλαγή κλίματος στην Κύμη- από εκεί ήταν αυτός, από ένα χωριό Μονόδρι θυμάμαι.

–Αφιλοκερδώς σας βοήθησε;
-«Αφιλοκερδώς. Πήγαμε στο Λουδία, πήραμε ένα καϊκι και πήγαμε στην Αθήνα. Μεταπολεμικώς είχαμε και σχέσεις» λέει ο κ. Καπόν.

Ο 16χρονος τότε «Γιάννης» έφυγε με ένα καΐκι και λίγο αργότερα ήρθε όλη η οικογένεια στην Αθήνα. «Ανοίξαμε δουλειά στην Αθήνα, διότι ήμασταν ελεύθεροι». Μετά τη συνθηκολόγηση των Ιταλών, το 1943, η οικογένειά του άρχισε να κρύβεται. Όμως παντού υπήρχαν προδότες «Υπήρχαν πολλοί φίλοι και γνωστοί χριστιανοί που μας φιλοξένησαν. Μετά κρυφτήκαμε σε ένα τρελοκομείο, στο Ψυχικό, του Βλαστού μας πρόδωσαν και εκεί. Μετά κάποιος άλλος μας έδωσε μια βίλα στο νομισματοκοπείο, αυτή λέγεται Τσακό. Κρυφτήκαμε και από εκεί μας πρόδωσαν. Τέλος πάντων, μας πιάσαν…». Οι γονείς του, οι δύο αδελφές του και ο ίδιος συλλαμβάνονται και στις 11 Απριλίου 1944 μεταφέρονται με τραίνο στην Πολωνία, στο στρατόπεδο εξόντωσης Άουσβιτς ΙΙ Μπίρκεναου.

ΉΤΑΝ ΠΑΡΩΝ ΟΤΑΝ ΕΚΑΨΑΝ ΤΗΝ ΜΗΤΕΡΑ ΤΟΥ 

«Φύγαμε 11 Απριλίου του 1944 από την Αθήνα. Κάναμε οκτώ μέρες για να φτάσουμε. Για αυτό έχω την ακριβή ημερομηνία που έκαψαν την μάνα μου. Από τους 2.500 της αποστολής μας μπήκαμε στο στρατόπεδο 328 γυναίκες και 648 άνδρες. Τους ηλικιωμένους και όσους δεν μπορούσαν να εργαστούν τους ανέβαζαν στα φορτηγά. Μεταξύ τους ήταν και η μητέρα μου, που είχε ημιπληγία και δεν μπορούσε να περπατήσει. Τότε δεν ξέραμε που τους πάνε. Την επομένη, που είδαμε τις καμινάδες και μυρίσαμε τη μυρωδιά, καταλάβαμε…».

»Εγώ ήμουν με τον πατέρα μου, με θείους και ξαδέρφια. Όταν κατεβήκαμε από το βαγόνι μας χωρίσαν– άντρες χωριστά γυναίκες χωριστά. Τους πιο ηλικιωμένους θείους τους έκαψαν εκείνη την ημέρα, μαζί με τη μάνα μου. Έμεινε ο πατέρας μου με έναν ξάδερφο από τη μια μεριά και εγώ με έναν άλλον ξάδερφο από την άλλη. Ο ένας ο ξάδερφός μου είχε πλατυποδία και κάνουν ‘ματσαραγκιά’ για να πάει με το φορτηγό. Η τύχη του ήταν να τον παν κατευθείαν στον φούρνο. Ο πατέρας μου πέρασε στη δική μας την ουρά έτσι μπήκαμε στο στρατόπεδο εγώ, ο πατέρας μου και ο άλλος ο ξάδερφος. Τι σου είναι η τύχη. Ο πατέρας σκέφτηκε ‘’να προστατέψω τα παιδιά’’, ο άλλος ‘’να πάω με το αυτοκίνητο που δεν μπορώ να περπατήσω’’. Που να διανοηθεί τι επρόκειτο να συμβεί; Όλοι οι άλλοι, 1852 άτομα χάθηκαν, και μπήκαμε εμείς στο στρατόπεδο». Όσοι μπήκαν στο στρατόπεδο, για τους ναζί δεν ήταν πια άνθρωποι. Ήταν οι αριθμοί από 182.440 έως 182.759 για τους άνδρες, από 76.000 μέχρι 77.182. «Εγώ έλαβα τον αριθμό 182486. Αυτά συμβαίνουν στην Πολωνία. Μετά ερχόντουσαν οι Ρώσοι, ανατίναζαν τα κρεματόρια. Και μεταφέρθηκα στην Γερμανία, σε άλλα πέντε στρατόπεδα».

-Πως ήταν η ζωή στο στρατόπεδο;
– «Στην αρχή δουλεύαμε σε διάφορα κομάντος να φτιάχνουμε δρόμους μέσα στο στρατόπεδο. Μετά μας πήγαν σε ένα εργοστάσιο που φτιάχναμε ‘βαλίτσες’(σαμπρέλες) για τα πλοία».

»Ξεγυμνωόμασταν έξω από την παράγκα με –40 βαθμούς θερμοκρασία, γυμνοί για να πάμε στο ντους. Μας πήγαιναν στο ντους κάναμε υποχρεωτικά με ζεστό και μετά το κρύο, τελειώναμε, βγαίναμε γυμνοί και περιμέναμε να μας φέρουν τα ρούχα από τον κλίβανο.

»Τον ξάδερφο, που μπήκαμε μαζί στο στρατόπεδο, τον βάλαν αριστερά σε μια διαλογή. Λέει ο πατέρας μου ‘δεν έρχεσαι κ εσύ μαζί μας στη δεξιά σειρά;’. Λέει ‘θείε ο καθένας με την τύχη του’. Τον πήραν αυτόν να δουλέψει στους φούρνους να καίει τους ανθρώπους, κι εμάς για δουλειά. Ο καθένας, τι είναι μοίρα του δεν το ξέρει… Αυτοί ήταν στο δικό τους το κτίριο, απομονωμένοι, να μην έρθουν σε επαφή με μας. Μετά τον σκότωσαν για να μην μαθευτεί το πώς έκαιγαν».

«ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΔΕΝ ΕΦΤΑΝΑΝ ΟΙ ΦΟΥΡΝΟΙ»
Ο Βενιαμίν Καπόν άλλαξε 6 στρατόπεδα- Auschwitz II-Birkenau, Sachsenhausen, Ohrdruf, Oranienburg, Buchenwald, Bergen-Belsen. «Μας μετακινούσαν γιατί ερχόταν οι σύμμαχοι και δεν είχαν που να μας παν». Παντού η φρίκη ήταν η ίδια. 

»Το μυρίζαμε, το βλέπαμε ότι τους έκαιγαν στους φούρνους. Συνεχώς γινόταν διαλογές. Καθόμασταν γυμνοί επί ώρες και οι γιατροί αποφάσιζαν αν ήμασταν για το φούρνο ή για δουλειά. Στο τέλος δεν έφταναν οι φούρνοι, άνοιξαν ορύγματα και πετούσαν τα πτώματα μέσα. Όσοι δεν άντεχαν άλλο αυτό το μαρτύριο ακουμπούσαν το χέρι στα ηλεκτροφόρα σύρματα και πέθαιναν ακαριαία. Αλλά εμείς είχαμε μια ελπίδα, ότι έστω και μια στο εκατομμύριο μπορεί να σωθούμε. Όλη η οικογένεια ήταν σε διαφορετικά στρατόπεδα δεν ξέραμε ο ένας για τον άλλον αν ζει ή αν πέθανε. Η μόνη σκέψη ήταν η επιβίωση». Πέρασε δώδεκα μήνες φρίκης, μόνος, μακριά από τους δικούς του, μέχρι τη στιγμή της απελευθέρωσης από τους Άγγλους, τον Απρίλιο του 1945.

«ΦΑΓΑΜΕ ΚΑΙ ΛΙΓΟ ΝΕΚΡΟΥΣ…»

-Ποια ήταν η πιο δύσκολη στιγμή που μπορείτε να ανακαλέσετε στη μνήμη σας;
-«Στο τελευταίο στρατόπεδο νομίζω, στο στρατόπεδο Μπέργκεν Μπέλσεν. Έπεσα με τύφο, με 41 πυρετό, ψειριασμένος… Κάτω δεν έβλεπες χώμα, ήταν όλοι νεκροί. Ξαπλώναμε στους νεκρούς απάνω, φάγαμε και λίγο νεκρούς…».

Στις 15 Απριλίου του 1945 μπήκαν στο Μπέργκεν Μπέλσεν οι Άγγλοι στρατιώτες.

«Μπήκαν με σκάφανδρα και στολές και μας πήραν από εκεί με γερανούς, γιατί δεν μπορούσαν καν να μπουν. Μας πήγαν σε μια κωμόπολη, το Τσέλε. Και τύχη! Έβλεπα που έκαναν ενέσεις φαινόλη στους ασθενείς και παρακαλούσα σε έναν γιατρό στο νοσοκομείο να μου κάνει και εμένα την ένεση. ου πήγα με εξανθηματικό τύφο, από ψείρα, κ σε 5 λεπτά έβλεπα ότι σπαρταρούσε ο άλλος και πέθαινε. Ευτυχώς δεν μου έκανε την ένεση και έζησα. Με τύφο, με 41 πυρετό, ψειριασμένος και παρόλα αυτά έζησα. Μόνος μου χωρίς να ξέρω τι γίνονται οι άλλοι».

-Το πρώτο πράγμα που σας είπαν οι Άγγλοι;
-«Μπήκε μέσα θυμάμαι ένα αυτοκίνητο με μεγάφωνο, μεσημεράκι ήταν, κι απάνω ήταν στην πόρτα ο διοικητής του στρατοπέδου ο Γερμανός με άσπρο μανίκι και το μεγάφωνο να λέει ‘σας ελευθερώσαμε ακολουθούν τρόφιμα κλπ Έπεσαν όλοι στο φαϊ απότομα και11.000-12.000 πέθαναν. Από την ευκοιλιότητα. Μετά μας πήγαν στο Τσέλε. Συμπτωματικώς στο ίδιο στρατόπεδο βρέθηκα με τη μία μου αδερφή και μας πήραν από εκεί. Καταγράφηκαν 122 έλληνες εβραίους στο Τσέλε».

ΥΠΟΔΟΧΗ ΜΕ ΛΟΥΚΟΥΜΙ ΚΑΙ ΕΛΙΑ

-Τι έγινε μετά την απελευθέρωση;
-«Μετά η Ελλάδα έστειλε σύνδεσμο στρατιωτικό, έναν ταξίαρχο Μέξη, να μαζέψει όλους τους Έλληνες από τα στρατόπεδα που ζουν, για να τους επαναπατρίσει. Εντωμεταξύ ο πατέρας μου ελευθερώθηκε από τους αμερικάνους και δήλωσε ότι είναι γάλλος γιατί τους έπαιρναν πιο γρήγορα τους γάλλους. Εκεί, στο Παρίσι, είχε ένα κέντρο που καθημερινώς ενημερωνόταν για τους διασωθέντες. Έτσι μας εντόπισε ο πατέρας μου και πιάνει τον Μέξη και του λέει θέλω να μου φέρεις τα παιδιά μου εδώ. Του έδωσε γράμμα φωτογραφία, μας το έφερε, αλλά δεν μπορέσαμε να συναντηθούμε, δεν είχαμε και λεφτά να πάμε στη Γαλλία.
»Όλοι συναντηθήκαμε στην Ελλάδα. Εγώ και η αδερφή μου ήρθαμε πρώτοι. Την 1η Σεπτεμβρίου 1945 φτάσαμε στο αεροδρόμιο της Αθήνας. Μας έδωσαν ένα λουκούμι και μια ελιά εκεί που μας υποδέχτηκαν. Μας έδωσαν και μια ταυτότητα του ερυθρού σταυρού γιατί δεν είχαμε και που να πάμε (ασχέτως που εγώ είχα να με παραλάβουν άλλοι δεν είχαν που να παν) και μας πήγαν σε ένα σχολείο… Μετά γύρισε ο πατέρας μου. Τη μία την αδερφή μου την είχαμε για νεκρή και της κάναμε μνημόσυνο. Αλλά αυτή ελευθερώθηκε στο Άουσβιτς από τους Ρώσους και την πήγαν στην Ρωσία. Ξαφνικά γύρισε μέσω Ρουμανίας μαζί με κάποιον εβραίο έλληνα που είχε γνωρίσει εκεί και παντρεύτηκαν. Ήμασταν από τις λίγες σπάνιες οικογένειες που έφυγαν οι πέντε και γύρισαν οι τέσσερις».

Η ΠΟΛΗ ΤΩΝ ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΩΝ

Η οικογένεια Καπόν ήταν από τις τυχερές, γιατί επέζησαν τέσσερα από τα πέντε μέλη της. Όμως η Θεσσαλονίκη στην οποία γύρισαν ήταν μια διαφορετική πόλη. Από τους σχεδόν 60.000 εβραίους της πόλης λιγότεροι από 3.000 γλίτωσαν από το Ολοκαύτωμα. Συγγενείς, φίλοι, γείτονες είχαν χαθεί. Επιστρέφοντας, η οικογένειά του δεν είχε καν σπίτι να μείνει.

«[Στην Κατοχή] καλέσαμε τον καλύτερο πελάτη του μαγαζιού και του είπαμε ‘’’να έρθεις να μείνεις στο σπίτι’’, διότι εμείς έπρεπε να φύγουμε. Τότε μας έβγαζαν για να μας παν στο γκέτο. Όταν γυρίσαμε από τα στρατόπεδα, αυτός, ο καλύτερος πελάτης μας, με τον οποίο είχαμε σχέσεις, δεν ήθελε να μας δώσει πίσω το σπίτι μας και έπρεπε να πάμε στα δικαστήρια. Οι περισσότεροι πήραμε τα σπίτια μας πίσω δικαστικά, λίγοι τα παρέδωσαν οικειοθελώς. Δεν φανταζόταν ότι μπορούσαμε να γυρίσουμε».

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΕΣ – ΚΑΤΑΧΡΑΣΤΕΣ 

– Από τη μια λέτε ότι οι δύο κοινότητες είχατε καλές σχέσεις. Όμως αν είσαι φίλος και συμπολίτης, πως ξαφνικά παίρνεις τις περιουσίες των ανθρώπων με τους οποίους είχες φιλικές σχέσεις;
-«Ε, δεν ήταν όλοι, φαντάζομαι. Οι καλοί ήταν καλοί, δεν υπήρχε περίπτωση. Για παράδειγμα είχα δώσει σε σένα ένα σακουλάκι με λίρες να μου τις κρύψεις και μου τις παρέδωσες. Άλλοι δεν τις γύρισαν και άλλες περιουσίες έμειναν και κρυμμένες. Για παράδειγμα είχαμε δώσει ένα μπαούλο σε σένα, έμεινε σε σένα γιατί δεν γύρισε κανένας από τα στρατόπεδα … Συνέβησαν πολλά. Εγώ δεν τα είδα αυτά. Δεν τα έζησα γιατί δεν έφυγα από εδώ να πάω [στη Γερμανία] με τις αποστολές από εδώ. Αλλά υπήρχαν ξέρω. Άλλος ερχόταν [και έλεγε] ‘εγώ θα σε βοηθήσω, θα σε κρύψω, ότι έχεις να μου δώσεις θα τα κρύψω’. Άλλοι τα λέγαν για να τα σφετεριστούν κι άλλοι τα αποδώσανε, εφόσον γύρισαν [οι εβραίοι, που είχαν την κυριότητα των περιουσιών]. Άλλοι δεν γύρισαν, [όσοι πήραν τις περιουσίες] δεν απόδωσαν τίποτε, έμεινε σε αυτούς…».

Η οικογένεια του κ. Καπόν είχε μαγαζί με χημικά και αποικιακά στην Κατούνη 28.

«Στην Κατοχή το είχαν ζητήσει πολλοί, αλλά οι Γερμανοί το είχαν τάξει σε κάποιον που τα είχαν κάνει πλακάκια. Καρά τον έλεγαν, μεσεγγυούχος ήταν αυτός… Αργότερα αυτός σκοτώθηκε από νάρκη. Ο αδερφός του συνεταίρου του μπαμπά μου, που επέστρεψε πριν από μας στη Θεσσαλονίκη βρήκε μόνο τα άδεια ράφια από το μαγαζί μας».

-Οι μεσεγγυούχοι ήταν δηλαδή οι προσωρινοί διαχειριστές;
-«…ναι, αλλά καταχράστηκαν».

Όμως εκτός από τις περιουσίες που είχαν υφαρπάξει όσοι έμειναν πίσω, οι εβραίοι που γύρισαν είδαν και μια άλλη καταστροφή, ακόμη πιο φρικιαστική. Το νεκροταφείο όπου ήταν θαμμένοι όλοι οι σεφαραδίτες εβραίοι από το 1492 και με παλαιότερους εβραϊκούς τάφους από τον 2^ο αιώνα, είχε ισοπεδωθεί.

«Πάνω στα κόκαλα των νεκρών είχαν κτιστεί οι σχολές του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και οι ταφόπλακες έγιναν οικοδομικά υλικά, για πεζοδρόμια, αυλές, σπίτια και περιφράξεις. Όλο το πανεπιστήμιο είναι πάνω από το νεκροταφείο και από κάτω είναι τα κόκαλα. των προγόνων μας από το 1492, 350.000 τάφοι ήταν. Δεν υπάρχει κανένας πια. Τελείωσε. Αλλά ήθελε και το κράτος να τελειώσει από αυτή την υπόθεση» λέει ο κ. Καπόν.

«ΈΓΙΝΕ ΠΛΙΑΤΣΙΚΟ ΜΕ ΤΙΣ ΤΑΦΟΠΛΑΚΕΣ»

-Δηλαδή έγινε πλιάτσικο; Έκαναν τις ταφόπλακες οικοδομικά υλικά;
«Ε βέβαια, όλοι πήραν. Σε όλο τον κόσμο υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι. Άλλος αισθάνεται περισσότερο, άλλος λιγότερο… Δεν θα καταλάβετε πολλά πράγματα».

-Αυτό έγινε κατά τη διάρκεια του πολέμου;
Βέβαια, μαζί με τους Γερμανούς. Βοήθησε και το [ελληνικό] κράτος και οι Γερμανοί. αλλιώς πως θα γινόταν; Πως θα στεκόταν το νεκροταφείο μέσα στην πόλη; Για αυτό ήταν το σχέδιο από τότε. Ήταν ’ευκαιρία’».

-Δεν αντιδράσατε;
-«Τι μπορούμε να κάνουμε με το κράτος; Τι να αντιδράσουμε; Ζητήσαμε τα οικόπεδα. Διότι το οικόπεδο ήταν εβραϊκό και επάνω εκεί έχτισαν το πανεπιστήμιο, και τώρα μετά από 70 χρόνια λεν θα βάλουν μια [αναμνηστική] πλάκα…»

Πρόσφατα βρέθηκε και η ταφόπλακα ενός εκ των πρωτοπόρων του τύπου στη Θεσσαλονίκη, Σααδή Λεβή. «Και ποιος δεν είχε πάρει ταφόπλακες» λέει η σύζυγός του, η κυρία Γκάμπι. Θυμάται μια μέρα που πήγε στο σπίτι μιας κυρίας που της έπλεκε, και είδε ότι όλη η αυλή της ήταν στρωμένη με ταφόπλακες. «Ανατρίχιασα. Δεν ήξερα που να πατήσω» θυμάται.

Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ 

-Νιώθετε ότι υπάρχει μια συλλογική ευθύνη της πόλης για αυτά που έγιναν κατά τη διάρκεια της κατοχής, και μετά, με την υπόθεση του νεκροταφείου;
-«Καλά, υπάρχει. Υπάρχει… τώρα, λέω εγώ… υπάρχουν ιστορικοί που ασχολούνται,

-Έχει σημασία και το πότε και ο τρόπος που έγινε.
-«Έχει, και πολύ μάλιστα. Αλλά… δεν θα βρεις άκρη

-Η Θεσσαλονίκη το μόνο που έχει κάνει για να θυμάται τους συμπολίτες της που κάποτε ήταν το 50%  της πόλης είναι ένα μνημείο στην άκρη της πόλης, που το βανδαλίζουν…

-«Έπρεπε να γίνει εξαρχής σε ένα κεντρικό σημείο. Δεν βοήθησε και το κράτος. Τι να πούμε;

–Δεν πρέπει όμως να θυμόμαστε;
-«Πρέπει. Τώρα είπε ο Μπουτάτρης ότι θα το κάνει. Είπε, αλλά…»

-Όταν γυρίσατε οι συνοικισμοί, οι συναγωγές σας… όλα αυτά υπήρχαν ή είχαν καταπατηθεί;
-«Όχι, είχαν καταπατηθεί πολλά. Για αυτό έμειναν μόνο δύο συναγωγές από τις τόσες που είχαμε. Στην πλατεία εμπορίου βγήκαν καινούρια ονόματα…»

–Όταν βλέπατε ότι στη θέση των φίλων, των γειτόνων, των συναδέλφων σας ήταν κάποιοι που άρπαξαν τις περιουσίες τους… πως αισθανόσασταν;
-«Δεν μπορώ να πω τι είχαν τα μαγαζιά. Δεν ξέρω τι άφησαν και οι εβραίοι, όταν τους πήραν [στη Γερμανία]. Δεν μπορώ να πω τέτοιο πράγμα…»

– Η πόλη έχει ένα παρελθόν λίγο σκοτεινό… Πιστεύετε ότι θα έπρεπε να κάνει την αυτοκριτική της για όλο αυτό το χαμό;
-«Έχει ένα διάστημα, μπορεί, που έχει ένα σκοτάδι. Έγιναν… όλα αυτά είναι καταγεγραμμένα από τους ιστορικούς. Εγώ δεν ασχολούμαι πολύ. Παντού υπάρχουν σκοτεινές συμπεριφορές, σε όλο τον κόσμο, αλλού περισσότερο αλλού λιγότερο, υπάρχουν παντού. Σε όλα τα κράτη δεν υπάρχει αντισημιτισμός; Η Χρυσή Αυγή δεν είναι αντισημιτισμός;»

«ΑΝΑΤΡΙΧΙΑΖΩ ΟΤΑΝ ΒΛΕΠΩ ΤΗΝ ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ»
Τον ρωτάω πως αισθάνεται που ο γιος του, Χασδάι Καπόν, είναι ο πρώτος εβραίος αντιδήμαρχος Θεσσαλονίκης. «Πρώτος μετά από 70 χρόνια, διότι πριν υπήρχαν εβραίοι στο δημοτικό συμβούλιο. Αισθάνομαι περήφανος, αλλά πρέπει να ομολογήσω ότι στην αρχή δεν ήθελα να ανακατωθεί. Του είπα »θα στεναχωρηθείς, θα λυπηθείς». Πήγα να τον προστατεύσω αλλά δεν με άκουσε. Μου είπε »δεν φοβάμαι τίποτα εγώ, είμαι καθαρός’».

-Ο γιος σας δεν θα μπορούσε να στηριχθεί μόνο στις ψήφους της εβραϊκής κοινότητας για να εκλεγεί, ψηφίστηκε και από χριστιανούς… Πιστεύετε ότι ξεπερνάμε τις διαχωριστικές γραμμές;
-«Δεν υπάρχει αμφιβολία. Δεν έχουμε διαφορές εμείς, έχουμε όλους τους φίλους μας χριστιανούς».

-Περιμένατε να πάρει η »Χρυσή Αυγή» τέτοια ποσοστά»; ρωτάω τον Βενιαμίν Καπόν. (σ.σ. η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε πριν τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα από τη Χ.Α.)
-«Δεν το περίμενα με τίποτα. Ανατριχιάζω όταν τους βλέπω. Είναι η κατάσταση τέτοια που τους έφερε εκεί. Η ανεργία είναι μήτηρ πάσης κακίας. Ο Χίτλερ πως ανέβηκε στην εξουσία; Με την ανεργία. Αν ξεπεράσουμε την κρίση δεν θα έχει η »Χρυσή Αυγή» τέτοια δύναμη» λέει.

– Αν δε βγούμε σύντομα από την κρίση, τότε τι γίνεται;
-«Ε, όχι, να έχουμε ελπίδα ότι θα βγούμε από την κρίση. Δεν πάω πίσω εγώ, είμαι πιο αισιόδοξος.
Δεν πάω πίσω»

–Ως κοινωνία πως πρέπει να αντιδράσουμε;
-«Εδώ βλέπεις η μισή αστυνομία είναι ΧΑ. Έτσι ακούω, δεν ξέρω αν είναι έτσι. Πως μπορείς να διορθώσεις κάτι; Ο λαός αν τελειώσει από την ανεργία και δούμε φως στο τούνελ, θα ξεφουσκώσει η ΧΑ»

-Συμφέρει τους πολιτικούς να ανεβαίνει η ΧΑ;
-«Σε άλλους μπορεί ναι, σε άλλους όχι»

-Κι αν επιβεβαιωθούν τα σενάρια που θέλουν τη ναζιστική αυτή οργάνωση, ή μια πιο «σοβαρή εκδοχή» της να συμμετέχει σε κυβερνητικό σχήμα;
Ο κ. Βενιαμίν Καπόν δεν το αποδέχεται ούτε ως υπόθεση εργασίας.
-«Να μην κάνουμε σενάρια. Δεν πρόκειται η »Χρυσή Αυγή» να βγει κυβέρνηση. Είναι δυνατόν; Μπορεί να πάρει πέντε βουλευτές παραπάνω, αλλά δεν γίνεται κυβέρνηση. Να έχουμε ελπίδα ότι θα βγούμε από την κρίση και ότι η »Χρυσή Αυγή» θα ξεφουσκώσει. Δεν πάω πίσω εγώ, είμαι αισιόδοξος. Δεν πάω πίσω».

-Σας βρίσκω…
-«Μετρίου καταστήματος…»

ΕL TIEMPO CURA ALIENCO 

-Έχω την εντύπωση ότι λίγο μου τα στρογγυλέψατε. Ο χρόνος απαλύνει τη μνήμη;
-«Ε, ναι δεν μπορώ, 70 χρόνια περάσαν και τι να κάνουμε; Να κρατήσω κακία; Αλλάζουν τα πράγματα»

–Όταν επιστρέψατε στη Θεσσαλονίκη, το αίσθημα της ελευθερίας, που καταφέρατε να επιζήσετε, φαντάζομαι ήταν ανάμεικτο με πίκρα για αυτούς που χάθηκαν… 

-«Δεν υπάρχει αμφιβολία, αν μετρήσω το σόι μου χάνω το μέτρημα. Βέβαια υπάρχει πίκρα. Δεν ξεχνάς, αλλά ο χρόνος κουράρει- έχουμε μια ισπανοεβραϊκή παροιμία. el tiempo cura alienco. O χρόνος σε βοηθάει  να θεραπευτείς…

-Τι λέγατε στα παιδιά σας όταν σας ρωτούσαν για το νούμερο; 

-«Εγώ πήγα και τα παιδιά στα στρατόπεδα αλλά ό,τι και να τους πω, ό,τι και να είδαν, δεν μπορεί να φανταστούν, να το νιώσουν. Δεν γίνεται. Και τα εγγόνια μου, ρωτάν για το νούμερο, ακούν που μιλάμε καμιά φορά. Όλη η παρέα μου, όλο η κουβέντα γύριζε στο στρατόπεδο. Εμένα δεν μου άρεσε να μιλάω για αυτά. Έχω μια λίστα όσοι έχουμε μείνει, με αριθμό στο χέρι. Όλοι έτοιμοι για φευγάλα. Γυναίκες είναι 12 εν ζωή και άνδρες είμαστε 4. Αυτοί μείναμε, και είμαστε όλοι γύρω γύρω εκεί».

-«Φοβάστε;» τον ρωτάω λίγο πριν ολοκληρώσουμε τη συνέντευξη.
-» Δεν έχω φοβηθεί τίποτε, δεν έχω χρόνο για να φοβηθώ πια, δεν φοβάμαι τίποτε».

 Σοφία Χριστοφορίδου

Μια περίληψη αυτής της συνέντευξης δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΕΠΙΛΟΓΕΣ 29/9/2013. Ευχαριστώ τον mayor rishon για τις επισημάνσεις του, πριν και μετά τη συνέντευξη και τον Σάκη Γιούμπαση για τις φωτογραφίες