Από τις «θερμάστρες» στις «τροφούς» κι από εκεί στα «τηγάνια», η κίνηση του θαλασσινού νερού σ’αυτές τις λεκάνες με τα περίεργα ονόματα κρατά 40 ημέρες. Τόσο χρειάζεται για να σχηματιστούν μερικά χιλιοστά αλάτι… Μερικά χιλιόμετρα μακριά από τη Θεσσαλονίκη, στην αλυκή του Αγγελοχωρίου, αυτή η διαδικασία επαναλαμβάνεται εδώ και τουλάχιστον έναν αιώνα. Η αλυκή λειτουργεί τουλάχιστον από το 1902, δίπλα στη λιμνοθάλασσα του Αγγελοχωρίου, και ανήκε πάντα στο κρατικό μονοπώλιο.

Λέγεται ότι κατά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο οι ντόπιοι πουλούσαν αλάτι, για να αγοράζουν τρόφιμα. Μέχρι τη δεκαετία του 1970, το αλάτι το έβγαζαν με τσεκούρια και φτυάρια, με τα χέρια, και το μετέφεραν με άλογα, έως ότου κάνουν την εμφάνισή τους τα βαγονέτα στις ράγες, τη δεκαετία του 1980.
Από το 1987, η αλυκή του Αγγελοχωρίου (όπως και όλες οι υπόλοιπες στο Μεσολόγγι, στο Κίτρος της Πιερίας, στην Καλλονή και στον Πολιχνίτο Λέσβου, στην Κεσσάνη Ξάνθης, στη Μέση Ροδόπης και στη Μήλο) ανήκει στην ελεγχόμενη από το ελληνικό Δημόσιο εταιρεία “Ελληνικές Αλυκές ΑΕ”.

ΕΝ ΑΡΧΗ ΗΝ…
Η προετοιμασία αρχίζει τον Μάρτιο κι από τον Απρίλιο ξεκινά η άντληση του θαλασσινού νερού από τη λιμνοθάλασσα. Το νερό κατευθύνεται μέσα από ρηχά κανάλια σε μια σειρά από λεκάνες με αργιλώδη πυθμένα.
Οι πρώτες λεκάνες που υποδέχονται το αλμυρό νερό λέγονται “θερμάστρες”: “Καθώς το νερό ρέει από θερμάστρα σε θερμάστρα, εξατμίζεται με τη θερμότητα του ήλιου και η άλμη που μένει γίνεται όλο και πιο πυκνή σε χλωριούχο νάτριο, δηλαδή σε αλάτι”, εξηγεί στις “Ε” ο Νικόλαος Κοροβέσης, διευθυντής Παραγωγής της εταιρείας “Ελληνικές Αλυκές ΑΕ”. Από τις “θερμάστρες”, το νερό θα κατευθυνθεί στα “κρυσταλοπήγια” ή “τηγάνια”, όπου μία φορά τον χρόνο μπαίνουν μηχανήματα, για να συλλέξουν το αλάτι που έχει δημιουργηθεί στον πυθμένα. Στη συνέχεια, το αλάτι πλένεται με θαλασσινό νερό, για την απομάκρυνση των προσμείξεων. Το τελικό προϊόν εναποτίθεται σε ανοικτούς στο περιβάλλον σωρούς, στους χώρους απόθεσης των αλυκών.
“Η φετινή παραγωγή αλατιού στην αλυκή του Αγγελοχωρίου έφτασε τους 8.000 τόνους, ξεπερνώντας τον μέσο όρο, που είναι γύρω στους 5.500-6.000 τόνους”, λέει με ικανοποίηση ο προϊστάμενος της μονάδας, Ευθύμης Χατζηγεωργίου. Χρειάστηκαν περίπου 45.000-50.000 κυβικά νερού, για να παραχθεί αυτή η ποσότητα. Και όλα θα μπορούσαν να είχαν πάει στράφι, αν μια δυνατή βροχή έλιωνε το αλάτι πριν ολοκληρωθεί η παραγωγική διαδικασία…

ΕΝΑ ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ
Δίπλα στην αλυκή βρίσκεται ένας σημαντικός υδροβιότοπος, τον οποίο σχηματίζει η λιμνοθάλασσα, οι αλμυρόβαλτοι και πλούσια θαλάσσια ζώνη. Έχουν παρατηρηθεί 178 είδη πουλιών, από τα οποία τα 48 προστατεύονται από την κοινοτική οδηγία 79/409-85/411.
Αν και η περιοχή θα μπορούσε να αποτελεί πόλο έλξης επισκεπτών (τόσο εξαιτίας του υγροβιοτόπου όσο και λόγω της φυσικής διαδικασίας παραγωγής αλατιού), παραμένει μέχρι στιγμής τουριστικά αναξιοποίητη. Σε κάθε περίπτωση, είναι μια όμορφη διαδρομή, μόλις μερικά χιλιόμετρα μακριά από τη Θεσσαλονίκη. Κι είστε τυχεροί, μπορεί να δείτε τον ορίζοντα να βάφεται ροζ από τα φλαμίνγκο…

ΞΕΡΑΤΕ ΟΤΙ…
~ Οι Έλληνες γνώριζαν πώς να χρησιμοποιούν το αλάτι από τα ομηρικά χρόνια. Μάλιστα, η άγνοια χρήσης αλατιού θεωρούταν δείγμα βαρβαρότητας. Στην Οδύσσεια, ο Οδυσσέας διηγείται στον μάντη Τειρεσία, κατά την κάθοδό του στον Άδη, για τους παράξενους ανθρώπους που γνώρισε, “που δεν αλατίζουν την τροφή τους, που αγνοούν τη θάλασσα”.

~ Αλοπήγια υπήρχαν ήδη από τη μυκηναϊκή εποχή. Οι αρχαίοι Αθηναίοι έπαιρναν το μεγαλύτερο μέρος του αλατιού τους από τις αλυκές στη Ραφήνα, στη Βούλα και στο Σούνιο.

~ Στην αρχαία Ρώμη, το να τρως το αλάτι κάποιου σήμαινε ότι εργάζεσαι γι’ αυτόν -είτε επειδή οι υπάλληλοι έμεναν στο ίδιο σπίτι με τον εργοδότη είτε διότι πληρώνονταν με αλάτι.

~ Από τη λέξη “salarium”, δηλαδή τη μερίδα του άλατος (κατ’ επέκταση: το σιτηρέσιο) που δινόταν στους ρωμαίους στρατιώτες ως πληρωμή των υπηρεσιών τους σε είδος, προέρχονται οι λατινογενείς λέξεις “salary” και “salaire” (Ελληνιστί: μισθός).

~ Ο Ιησούς αποκάλεσε τους μαθητές του “το άλας της Γης”, ενώ στην Παλαιά Διαθήκη η γυναίκα του Λωτ έμεινε στήλη άλατος.

~ Κατά τη βυζαντινή εποχή, η παραγωγή και η πώληση αλατιού ελέγχονταν από τον αυτοκράτορα και ενίοτε από μεμονωμένα μοναστήρια. Στη συνέχεια, την κερδοφόρα επιχείρηση εμπορίας μεσογειακού αλατιού σφετερίστηκε η μεγαλύτερη ναυτική δύναμη της εποχής, η Βενετία.

~ Οι Οθωμανοί επέβαλλαν κατά κεφαλήν φόρο αλατιού.

~ Το 1823, τον έλεγχο του αλατιού ανέλαβε το νεοϊδρυθέν ελληνικό κράτος. Μέχρι το 1900, όλες οι αλυκές αποτελούσαν κρατικό μονοπώλιο.

~ Στην Αγγλική, η έκφραση “να τρως το αλάτι κάποιου” σημαίνει να είσαι φιλοξενούμενός του, ενώ η φράση “salt away” σημαίνει “αποταμιεύω”.

~ Στην Ελλάδα, η παροιμία “νερό κι αλάτι” λέγεται για να σηματοδοτήσει τη διάλυση της παρεξήγησης, ενώ το “φάγαμε ψωμί κι αλάτι” είναι δηλωτικό στενής σχέσης, που άντεξε σε δύσκολες συνθήκες.

~Όταν κάτι είναι ακριβό, έχει “αλμυρή τιμή”, ενώ κάτι αδιάφορο είναι απλώς “ανάλατο”.

~ Όταν κάποιος δείρει κάποιον άλλο αλύπητα, λέμε ότι τον έκανε “του αλατιού”, ενώ όταν μιλάμε για μαρτύριο χρησιμοποιούμε τη φράση “έριξε αλάτι στις πληγές”.

ΞΕΡΑΤΕ ΟΤΙ…
~ Οι παλιές νοικοκυρές συνήθιζαν να ρίχνουν κρυφά λίγο αλάτι πίσω από την πλάτη του μουσαφίρη που αργούσε να φύγει…

Σοφία Χριστοφορίδου

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Επιλογές» που κυκλοφόρησε με την «Μακεδονία της Κυριακής» 25/11/2012