«Οφθαλμόλουτρο» στο Φαρμακευτικό Μουσείο Ελλάδος

Iγδία, δρόγες , καταποτιοκόπτες και εκχυλιστήρες, οφθαλμόλουτρα και πρέσα για πούδρες είναι μερικά μόνο από τα 4.000 εκθέματα του Φαρμακευτικού Μουσείου Ελλάδας, που στεγάζεται στα γραφεία του Φαρμακευτικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης. Οι «Ε» επισκέφτηκαν το πρώτο (και μοναδικό μέχρι πρότινος) μουσείο του είδους και ανακάλυψαν ενδιαφέρουσες ιστορίες πίσω από τα φιαλίδια των φαρμάκων…

Της Σοφίας Χριστοφορίδου
Φωτογραφίες Σ. Γιούμπασης, Β. Νικόλτσιος

Στο χώρο κυριαρχεί ένα επιβλητικό έπιπλο, ύψους 4,90 μέτρων και πλάτους 6,40 μέτρων, με ιστορία που πάει πίσω στον 19ο αιώνα και αέρα κοσμοπολίτικο. Σχεδιάστηκε στο Παρίσι και κατασκευάστηκε στη Βιέννη για λογαριασμό του Φαρμακείου-Φαρμακεμπορείου «Η Έλαφος», που διατηρούσε στο Βόλο ο Ζαφείρης Σφύρας. Διακοσμημένο με ληκυθοφόρο τόξο στο κέντρο, λεοντοκεφαλές και δράκοντες, επιχρυσωμένα γύψινα αγάλματα του Απόλλωνα και της Αφροδίτης, το έπιπλο αυτό είναι ένα πραγματικό κομψοτέχνημα. Σε μια περίοδο που ο Βόλος ήταν ακόμη μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το φαρμακείο είχε ως υπαλλήλους τέσσερις γιατρούς, λειτουργώντας ως ένα ιατρικό κέντρο της εποχής. Στις αρχές του 20ου αιώνα το φαρμακείο άλλαξε χέρια, και έδρα, ταξίδεψε από τα Τρίκαλα και τα Φάρσαλα μέχρι την Ιταλία. Εκεί μεταφέρθηκε από την κόρη του τελευταίου ιδιοκτήτη του φαρμακείου, Δημήτρη Πάνου. Το 2007 ο γιος του, φαρμακοποιός Μιχαήλ Πάνου, επαναπάτρισε αυτό και άλλα έπιπλα και τα δώρισε στο Ελληνικό Φαρμακευτικό Μουσείο.

«Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα δεν υπήρχαν ιδιωτικά ιατρεία και τα φαρμακεία λειτουργούσαν ως ιατρικά κέντρα της εποχής: οι γιατροί εξέταζαν τους ασθενείς σε εξεταστικές κλίνες, πίσω από το παραβάν, ενώ ηλεκτρολόγοι χειριζόταν τα ακτινολογικά μηχανήματα της εποχής. Οι φαρμακοποιοί παρήγαγαν οι ίδιοι τα φάρμακα από τις δρόγες (σ.σ. τις δραστικές ουσίες που εμπεριέχονται στα φυτά), έπλαθαν σαν ζυμάρι και στη συνέχεια έκοβαν τα χάπια, έκαναν ταριχεύσεις, μικροβιολογικές εξετάσεις, διέθεταν γυαλιά οράσεως, εισήγαγαν και πωλούσαν ιατρικά εργαλεία…» λέει ο αντιπρόεδρος του Μουσείου, Βασίλης Νικόλτσιος.

Η ιδέα για τη δημιουργία ενός τέτοιου μουσείου προήλθε από τη διαπίστωση ότι σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες είχαν κάτι αντίστοιχο, ενώ η Ελλάδα, η χώρα που είναι η πατρίδα του Ιπποκράτη και του Διοσκουρίδη και του Γαληνού και των πατέρων της Ιατρικής και της Φαρμακευτικής, δεν διέθετε κάτι αντίστοιχο. Έχοντας την εμπειρία της δημιουργίας εκατοντάδων στρατιωτικών μουσείων αλλά και του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, αλλά και με την ιδιότητα του φαρμακοποιού, ο κ. Νικόλτσιος ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος για να οργανώσει το πρώτο Φαρμακευτικό Μουσείο της χώρας, που λειτουργεί από το 2007 στα γραφεία του Φαρμακευτικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, στον Φοίνικα.

Με την προτροπή του προέδρου του Συλλόγου, Κυριάκου Θεοδοσιάδη, φαρμακοποιοί από όλη την Ελλάδα άνοιξαν τις αποθήκες τους και δώρισαν 4.000 αντικείμενα στο Μουσείο. Το παλαιότερο έκθεμα είναι μια ανατύπωση του «Περί ύλης ιατρικής» του Διοσκουρίδη, που εκδόθηκε τον 16ο αιώνα, κι ακόμη η «Χημική Φιλοσοφία» του Φουρκρουά σε επιμέλεια του Άνθιμου Γαζή που εκδόθηκε στις αρχές του 18ου αιώνα, εγχειρίδια χημείας και συνταγές των φαρμακοποιών του Όθωνα, Λάνδερερ και Σαρτώριου.
Ανάμεσα στα πολλά εκθέματα βρίσκει κανείς μια συσκευή για την παρασκευή και κοπή υπόθετων, μια πρέσα για την συμπίεση της σκόνης και την παραγωγή πεπιεσμένης πούδρας, ζυγαριές που ζύγιζαν σε κιλά και οκάδες, ένας αποστηρωτήρας ιατρικών εργαλείων που θερμαινόταν με την καύση ξύλων, μια χειροκίνητη φυγόκεντρος, και δύο οφθαλμόλουτρα- με την κυριολεκτική έννοια της λέξης, δηλαδή συσκευές για οφθαλμικές πλύσεις. Στα υπόλοιπα εκθέματα περιλαμβάνονται ένα φορητό φαρμακείο πλοίου, ατομική μορφίνη για τους στρατιώτες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, διαφημιστικές γκραβούρες, τίτλοι μετοχών της Επιστημονικής Φαρμακεμπορικής Ένωσης Μακεδονίας, λιθογραφίες, δοχεία μεταφοράς και συσκευές απόσταξης της δρόγης, μικροσκόπια κλπ. Στην είσοδο του Μουσείου βρίσκεται επίσης το γραφείο του θεσσαλονικιού λογοτέχνη Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη και ένα ιδιόχειρο σημείωμά στο περίτεχνο επιστολόχαρτο του φαρμακείου του: «Αδελφέ Μίλτο, αψύς ως είμαι σε παρεξήγησα. Συμπάθα με. Ο Νίκος. Υστερόγραφο. Σε περιμένω το ταχύτερο στο φαρμακείο. Ο ίδιος».

i Το Φαρμακευτικό Μουσείο βρίσκεται στα γραφεία του Φαρμακευτικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης, Εθνικής Αντιστάσεως 173-175, Φοίνικας. Λειτουργεί από Δευτέρα ως Παρασκευή από τις 9 το πρωί ως τις 2 το απόγευμα Τηλέφωνο επικοινωνίας: 2310 471-891 . Η είσοδος είναι δωρεάν.