Παραφράζοντας το στίχο “live and let live” από ένα γνωστό τραγούδι των Guns ’n Roses, το αφιέρωμα των “Επιλογών” στις διαφορετικές κοινότητες της Θεσσαλονίκης θα μπορούσε να τιτλοφορείται “Believe and let live”.

Καθώς αναβιώνει η πολυθρησκευτική Θεσσαλονίκη των αρχών του προηγούμενου αιώνα, σήμερα είναι περισσότερο επίκαιρο παρά ποτέ το αίτημα για σεβασμό στη διαφορετικότητα. Τότε συνυπήρχαν στην πόλη Μουσουλμάνοι, Χριστιανοί (Oρθόδοξοι, Kαθολικοί, Προτεστάντες και Εξαρχικοί) και Εβραίοι. Σήμερα οι Ορθόδοξοι αποτελούν την πλειονότητα του πληθυσμού, αλλά συνυπάρχουν με ανθρώπους που έχουν τη δική τους θρησκευτική αλήθεια.

 

Κείμενο: Σοφία Χριστοφορίδου, Φωτογραφίες: Σάκης Γιούμπασης, Σοφία Χριστοφορίδου

[Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Επιλογές», τεύχος Απριλίου 2016]

 
Η μικρή θρησκευτική ομάδα των παλαιοημερολογιτών (Εκκλησία Γνησίων Ορθοδόξων Χριστιανών και Ενιστάμενοι) εμπλουτίστηκε τα προηγούμενα χρόνια από την έλευση πολλών ομοδοξών τους από τις χώρες της πρώην ΕΣΣΔ. Στους μουσουλμάνους της Δυτικής Θράκης που μετανάστευσαν της δεκαετία του ’60 στη Θεσσαλονίκη προστίθενται πλέον οι μετανάστες. Στους παλαιούς Θεσσαλονικείς καθολικούς και προτεστάντες άνθρωποι από όλη την Ευρώπη που εργάζονται ή σπουδάζουν στη Θεσσαλονίκη, μετανάστες από την Αφρική και την Ασία. Οι Εβραίοι, η αρχαιότερη θρησκευτική κοινότητα της πόλης, που υπήρχε από το 1400 προ Χριστού, λιγοστοί πλέον μετά το Ολοκαύτωμα, συσπειρώνονται γύρω από τη Συναγωγή. Πλάι στις δύο γνωστές εκκλησίες των Ευαγγελικών στη Θεσσαλονίκη αναπτύχθηκαν και πολλές άλλες εκκλησίες διαμαρτυρομένων, όπως η Ελευθέρα Αποστολική Εκκλησία Πεντηκοστής, η Αποστολική Χριστιανική Εκκλησία της Πεντηκοστής Θεσσαλονίκης, η Εκκλησία Χριστιανών Ελλάδος, κι άλλες, άγνωστες στο ευρύ κοινό.

Μάρτυρες του Ιεχωβά με τα καρότσακια τους στην Πλατεία Αριστοτέλους καλούν τον κόσμο να πάρει ένα φυλλάδιο γραμμένο στα ελληνικά, στα ρώσικα ή στα αράβικα, και δίνουν “ραντεβού στον Παράδεισο” ή έστω σε έναν από τους δέκα χώρους συνάθροισης που λειτουργούν στη πόλη. Στην Θεσσαλονίκη υπάρχουν ακόμη μορμόνοι (Εκκλησία του Ιησού Χριστού των Αγίων των Τελευταίων Ημερών) που ακολουθούν τις διδαχές του Προφήτη Τζόζεφ Σμιθ, αλλά και μέλη της Συναγωγής Εκκλησίας όλων των Εθνών, που ακολουθούν τον TB Joshua ή αλλιώς “Ανθρωπο του Θεού” κάνοντας εξορκισμούς στο όνομα του Ιησού. Κινέζοι Προτεστάντες και διάσημοι από το youtube ιεροκήρυκες που έρχονται να κηρύξουν τη δόξα του Κύριου σε ομάδες προσευχής που ακολουθούν δόγματα από το El Shaddai μέχρι την Redeemed Christian Church of God. Όλοι αυτοί είναι άνθρωποι που αναζητούν τη δική τους απόλυτη μεταφυσική αλήθεια, ή έστω το δικό τους δρόμο προς την εσωτερική γαλήνη.

 

Ζούμε σε καιρούς που “η μηδενιστική σιγουριά των μεν συναντάται με τον φονταμενταλιστικό ενθουσιασμό των δε” γράφει η γλωσσολόγος και ψυχαναλύτρια Τζούλια Κρίστεβα, στο διάσημο βιβλίο της “Αυτή η απίστευτη ανάγκη για πίστη”, διερωτώμενη αν οι πιστοί και όσοι νομίζουν ότι δεν πιστεύουν μπορούν να διακρίνουν στους στοχασμούς της “ένα μεγάλο ερωτηματικό”.

---

Στην εκκλησία του Φραγκομαχαλά

Λειτουργία καθολική και ελληνική 

Κάθε Κυριακή η Καθολική Εκκλησία της Θεσσαλονίκης γίνεται πραγματικά καθολική. Απόγονοι των παλιών καθολικών Θεσσαλονικέων, Γερμανοί, Γάλλοι και Ιταλοί που ζουν προσωρινά ή μόνιμα στην πόλη, φοιτητές Erasmus από όλη την Ευρώπη ,Φιλιππινέζες και Αιθίοπες μετανάστες συμμετέχουν στην πρωινή λειτουργία.

 

Πριν από 50 χρόνια η καθολική εκκλησία αποφάσισε η λειτουργία να γίνεται στη γλώσσα κάθε τόπου όπου εδρεύει η ενορία. Για αυτό το λόγο,  το πολυεθνικό ποίμνιο της καθολικής εκκλησίας Θεσσαλονίκης ακούει το Ευαγγέλιο στην νέα ελληνική και συμμετέχει στη λειτουργία τραγουδώντας ύμνους συνοδεία του οργάνου. Για όσους δεν ξέρουν τη γλώσσα, κάθε Κυριακή βράδυ γίνεται λειτουργία στην αγγλική και μία φορά το μήνα στην πολωνική, τη γαλλική, την ισπανική, την ιταλική.

“Έχουμε πιστούς από όλο τον κόσμο. Ανάμεσα σε αυτούς το ένα τρίτο είναι ορθόδοξοι- κάποιοι είναι σε μεικτούς γάμους με καθολικούς, κάποιοι έρχονται σε μας γιατί τους αρέσει που η λειτουργία γίνεται στη νέα ελληνική και διαρκεί μια ώρα. Διαπιστώνουν ότι δεν λέμε τίποτα εναντίον των ορθοδόξων, ότι έχουμε εικόνες της ορθόδοξης εκκλησίας, οπότε δεν φοβούνται να έρθουν” λέει ο πατήρ Γεώργιος Όβσιακ.

“Όταν ζούσα στην Πολωνία, πάντα άκουγα να αποκαλούν τους ορθοδόξους αδελφούς μας. Εξάλλου, τα πρώτα χίλια χρόνια η χριστιανική εκκλησία ήταν ενιαία.  Δεν μπορούσα να φανταστώ την εχθρότητα που θα συναντούσα… Όταν ήρθα εδώ στην Ελλάδα έμαθα ότι εμείς οι καθολικοί είμαστε αιρετικοί στα μάτια των αδελφών μας, κι ας πιστεύουμε στον ίδιο Θεό, κι ας έχουμε το ίδιο Ευαγγέλιο, κι ας τιμούμε την ίδια Παναγία και έχουμε τους ίδιους αγίους τους πρώτους δέκα αιώνες μετά Χριστόν. Γιατί ψάχνουμε αυτά που μας χωρίζουν; Η εντολή του Ιησού είναι να αγαπάτε ο ένας τον άλλον, όπως εγώ σας αγάπησα. Αν κάποιος βλέπει τους άλλους χριστιανούς σαν εχθρούς αναρωτιέμαι τι ακριβώς διαβάζει στο Ευαγγέλιο…

Ο λαός είναι καλός, ποτέ δεν βρήκα κάτι εχθρικό στους απλούς ανθρώπους. Θυμάμαι κάποτε που πήγα για την κηδεία μιας Γερμανίδας που ζούσε κάπου μεταξύ Καβάλας και Ξάνθης, παραβρέθηκε όλο το χωριό στην εξόδιο ακολουθία. Αλλά μερικές φορές αυτά που ακούν τα παιδιά μας για τους καθολικούς την ώρα της κατήχησης στο σχολείο (σ.σ. αναφέρεται στο μάθημα των θρησκευτικών) είναι μερικές φορές απαράδεκτα. Τους κοιτάζουν σαν εχθρούς, σαν αιρετικούς”. Όσο για τις επαφές με την Ορθόδοξη Εκκλησία, είναι ανύπαρκτες. “Δεν υπάρχουν σχέσεις με τον μητροπολίτη Άνθιμο. Μια φορά ο πάτερ Ιωάννης Λουβάρης, ο τελευταίος καθολικός ιερέας από τη Θεσσαλονίκη, πήγε να συναντήσει τον μητροπολίτη και τον είχε δύο ώρες στην αίθουσα αναμονής… Δεν ψάχνουν σχέσεις, μας έχουν σαν εχθρούς. Κάθε χρόνο από τις 18 έως τις 25 Ιανουαρίου έχουμε την εβδομάδα  προσευχής για την ενότητα των χριστιανών και κάνουμε μια βραδιά προσευχής. Έρχονται Διαμαρτυρόμενοι και Ορθόδοξοι Χριστιανοί. Παλιά ερχόταν μερικοί ιερείς που είχαν το θάρρος, αλλά τα τελευταία χρόνια ούτε ένας ορθόδοξος ιερέας δεν έρχεται” λέει με απογοήτευση ο π. Γεώργιος.

Μετά το τέλος της λειτουργίας οι πιστοί συγκεντρώνονται στη διπλανή αίθουσα για καφέ και συζήτηση. Εκεί συναντήσαμε και τον κ. Βαγγέλη Μάγρα, έναν από τους πιο παλιούς καθολικούς της πόλης, που ίδρυσε και το Σύνδεσμο Καθολικών Θεσσαλονίκης. Γεννημένος το 1923, o κ. Μαγρας πηγαίνει κάθε Κυριακή στην εκκλησία-  θυμάται μάλιστα τον βομβαρδισμό της καθολικής εκκλησίας από τους Ιταλούς το Νοέμβριο του 1940. “Η βόμβα έπεσε πάνω στο όργανο και εγκλώβισε κάτω στην κρύπτη δύο ξένους ιερείς, που σκοτώθηκαν”.

 

Εκτός από την Καθολική Εκκλησία της Αμίαντου Συλλήψεως της Παναγίας, έργο του διάσημου αρχιτέκτοντα Βιταλιάνο Ποζέλι, που βρίσκεται στην καρδιά του άλλοτε φραγκομαχαλά, στην οδό Φράγκων, λειτουργούν τρία παρεκκλήσια: της Ιεράς Καρδίας του Ιησού στην Καλαμαριά και  του Αγίου Βικεντίου στη Σταυρούπολη, στο βικαριάτο της μονής Λαζαριστών, καθώς και το παρεκκλήσιο των Αδελφών της Μητέρας Τερέζας, στην περιοχή του παλαιού σιδηροδρομικού σταθμού.

Συνήθως τις Κυριακές μαζεύονται στις δυο λειτουργίες της Καθολικής εκκλησίας περί τα 400 άτομα. Επίσης πολλοί κινητοποιούνται στις διάφορες δράσεις της Καθολικής Νεολαίας Θεσσαλονίκης και της φιλανθρωπικής οργάνωσης των καθολικών Caritas. Μάλιστα από τον περασμένο Σεπτέμβριο που εντάθηκε η προσφυγική κρίση η Caritas μεταφέρει τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης στην Ειδομένη 3-4 φορές την εβδομάδα.

---

Συζητώντας με τον πάστορα των Ευαγγελικών

«Ποια κοσμική εξουσία είχε ο Χριστός;»

Σε ένα μοντέρνο από άποψη αρχιτεκτονικής κτίριο, στην περιοχή του Φοίνικα, βρίσκεται η μια από τις δύο μεγαλύτερες και παλαιότερες εκκλησίες των προτεσταντών στη Θεσσαλονίκη.

Άνθρωποι όλων των ηλικιών, νεαρά ζευγάρια με τα παιδιά τους, έφηβοι και ηλικιωμένοι γεμίζουν την εκκλησία τα πρωινά της Κυριακής. Υπάρχει μια αίσθηση τάξης και ηρεμίας, από την πρώτη κι όλας εικόνα, τα σταθμευμένα αυτοκίνητα στο προαύλιο της εκκλησίας μέχρι τον παιδότοπο που υπάρχει ακριβώς δίπλα από την αίθουσα της εκκλησίας, το τυπωμένο πρόγραμμα που αναγράφει βήμα βήμα τα στάδια της λειτουργίας, τις ευαγγελικές περικοπές που θα διαβαστούν και τους ύμνους που θα ψαλούν. Ο χώρος είναι λιτός, δεν υπάρχουν εικόνες, παρά μόνο ένας μεγάλος σταυρός στο βάθος, ένα αναλόγιο και στο πλάι ένα πιάνο. Τα στασίδια είναι κοινά, δεν υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ ανδρών και γυναικών. Ο πάστορας δεν φορά άμφια, αλλά συνηθισμένα ανδρικά ρούχα. Οι ρόλοι μοιράζονται με τους πιστούς- άνδρες και γυναίκες- που ψέλνουν ή διαβάζουν ευαγγελικές περικοπές στη νέα ελληνική. Οι στίχοι των ύμνων εμφανίζονται σε δύο οθόνες ώστε οι πιστοί να μπορούν να ψάλλουν εν χορώ. Λίγο πριν το τέλος, ο πάστορας ζητά από τους παρευρισκόμενους να γυρίσουν στον διπλανό τους, να συστηθούν και να ανταλλάξουν δυο κουβέντες. Θα ακολουθήσει το κυριακάτικο γεύμα για τα μέλη της Εκκλησίας και όχι μόνο. Όσοι δεν τα κατάφεραν να παραστούν θα μπορέσουν να ακούσουν το κήρυγμα της Κυριακής, αλλά και προηγούμενων εβδομάδων στην ιστοσελίδα της Ευαγγελικής Εκκλησίας Θεσσαλονίκης.

Η συγκεκριμένη εκκλησία ιδρύθηκε το 1914 από μια προσφυγική οικογένεια από Ανδριανούπολη. Τα πρώτα μέλη της αρχικά συναθροίζονταν σε σπίτια σπίτι, αργότερα νοίκιασαν έναν χώρο στο κέντρο της πόλης, το 1968 μετακόμισαν σε ιδιόκτητο χώρο στην οδό Φλέμινγκ (εξ ου και έμεινε ο διακριτικός τίτλος της εκκλησίας “πρώην Φλέμινγκ”) και από το 2008 στεγάζεται στο κτίριο της οδού Ποσειδώνος. Παλαιότερη εκκλησία διαμαρτυρομένων στην πόλη είναι η Ελληνική Εκκλησία Ευαγγελικών Θεσσαλονίκης, στην οδό Π.Π. Γερμανού, που ιδρύθηκε το 1865.

 

Οι διαφορές τους είναι ότι στην πρώτη οι λειτουργοί είναι εθελοντές και το βάπτισμα γίνεται μόνον σε ενηλίκους ενώ στη δεύτερη οι πάστορες είναι επαγγελματίες και το βάπτισμα γίνεται και σε βρέφη εδώ μόνον ενηλίκους. Δεν είναι εύκολο να καταγραφούν όλες οι υποδιαιρέσεις καθώς σε αντίθεση με τους ορθοδόξους και τους καθολικούς, οι προτεστάντες δεν έχουν τον αντίστοιχο πατριάρχη ή πάπα, ούτε κεντρική διοίκηση. Στην πραγματικότητα κάθε ομάδα πιστών που ερμηνεύει την Αγία Γραφή με τον ίδιο τρόπο συγκροτεί μια ανεξάρτητη εκκλησία.

“Το βασικό μας δίδαγμα είναι η προσπάθεια να πείσουμε τους ανθρώπους να πάρουν στα χέρια τους την Αγία Γραφή, να τη διαβάσουν και να καταλάβουν το χριστιανικό μήνυμα, μετανοώντας και αποδεχόμενοι αυτό που του προσφέρει ο Χριστός, ως μια δύναμη υπερφυσική που αλλάζει τη ζωή του” λέει ο δρ. Δημοσθένης Κατσάρκας, πάστορας στην Ευαγγελική Εκκλησία Θεσσαλονίκης. Όπως εξηγεί η διαφορά με τα άλλα χριστιανικά δόγματα είναι ότι η η ορθόδοξη και η καθολική εκκλησία έχουν ως βάση της πίστης την Αγία Γραφή και την ιερά παράδοση, ενώ η Ευαγγελική έχει μόνο την Αγία Γραφή. “Εμείς λέμε να αφήσουμε ότι προστέθηκε από την παράδοση 15 αιώνων και να γυρίσουμε στον πρώτο αιώνα, που ήταν η γνησιότερη εκκλησία, η έκφραση αυτού που δίδαξε ο Χριστός” λέει.

Η συζήτηση στρέφεται σε θέματα όπως η μεταφορά του Αγίου Φωτός και η πρόσφατη υποδοχή των λειψάνων της Αγίας Βαρβάρας με τιμές αρχηγού κράτους. “Θέλω να πιστεύω ότι στον πυρήνα της και η ορθόδοξη εκκλησία δεν τα αποδέχεται, δεν τολμά όμως κανείς να βγει να το πει δημοσίως”. Ο κ. Κατσάρκας τάσσεται απολύτως υπέρ του διαχωρισμού κράτους και εκκλησίας. “Εμείς όχι μόνο δεν έχουμε και δεν διεκδικούμε σχέση με το κράτος αλλά μέχρι πρότινος ήμασταν και υπό διωγμόν. Καλά που μπήκαμε στην ΕΕ και αναπνεύσαμε. Παλαιότερα για να βγάλουμε μια άδεια εκκλησίας μας έπρεπε να καταφύγουμε στο Συμβούλιο της Επικρατείας”. Όπως σημειώνει, η εξουσία διαφθείρει τους ανθρώπους.

“Δείτε τον πατριάρχη στην Κωνσταντινούπολη ή τους μητροπολίτες Αλβανίας και Αμερικής που δεν έχουν εξουσία αλλά έχουν πνευματική ακτινοβολία. Η εκκλησία του Χριστού δεν έχει καμία σχέση με την εξουσία. Από το διαχωρισμό πιστεύουμε ότι και τα δυο μέρη θα κερδίσουν. Το κράτος θα κοιτάξει τη δουλειά του και η εκκλησία μη έχοντας κοσμική εξουσία θα ακολουθήσει αυτό που ταιριάζει σε έναν χριστιανό. Ο Χριστός τι κοσμική εξουσία είχε;”.

---

Στις Συναγωγές των Εβραίων

Από τον Απόστολο Παύλο μέχρι σήμερα

Γύρω στα 50 μ.Χ. ο Απόστολος Παύλος φτάνει στη Θεσσαλονίκη και κηρύττει για τρία συνεχόμενα Σάββατα στη συναγωγή Ετς Α Χαϊμ των Ρωμανιωτών Εβραίων της πόλης.

Η παρουσία των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη, που χρονολογείται από το 140 π.Χ. δεν θα διακοπεί ποτέ μέχρι τις μέρες μας, ακόμα και όταν οι Ναζί τους εκτόπισαν με τρένα στα στρατόπεδα εξόντωσης. Μάλιστα μετά το 1492, όταν φτάνουν κυνηγημένοι στη Θεσσαλονίκη από την Ισπανία η κοινότητά τους θα μεγαλώσει τόσο που θα αποτελέσει την πλειονότητα του πληθυσμού της πόλης. Δεν ήταν τυχαία άλλωστε τα προσωνυμία “Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων” και  “Madre d’Israel” που αποδόθηκαν στη Θεσσαλονίκη.

Πριν από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο η πόλη μετρούσε εξήντα συναγωγές. Η νεότερη εξ αυτών, η συναγωγή των Μοναστηριωτών, που δημιουργήθηκε το 1927 από Εβραίους που ήρθαν στη Θεσσαλονίκη από το Μοναστήρι (τα σημερινά Μπίτολα) ήταν και η μόνη που επέζησε και μετά τον πόλεμο. Εκεί βρήκαν καταφύγιο τον πρώτο καιρό όσοι Εβραίοι επέστρεψαν στην πόλη από τα στρατόπεδα εξόντωσης και από τα βουνά του αντάρτικου. Εκεί γίνονται οι πιο επίσημες τελετές, οι γάμοι και οι τελετές θρησκευτικής ενηλικίωσης  Μπαρ Μιτσβά για τα αγόρια και Μπατ Μιτσβά για τα κορίτσια. Υπάρχει και μια ακόμη, μικρότερη, στο εσωτερικό του Οίκου Ευγηρίας Σαούλ Μοδιάνο.  Αυτό το διάστημα η συναγωγή των Μοναστηριωτών είναι κλειστή για εργασίες συντήρησης και οι πιστοί ασκούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα στη συναγωγή Γιαντ Λεζικαρόν, στην οδό Βασιλέως Ηράκλειου. Η συγκεκριμένη συναγωγή εγκαινιάστηκε το 1984 και είναι αφιερωμένη στη μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος. Εκεί γίνονται οι τελετές τις καθημερινές, με τουλάχιστον δέκα άνδρες (ο ελάχιστος αριθμός για να υπάρχει μινιάνμ δηλαδή απαρτία) και η λειτουργία του  Σαββάτου (Σαμπάτ) που γίνεται το απόγευμα της Παρασκευής. Οι άνδρες φορούν τη κιπά στο κεφάλι και το ταλέτ στους ώμους και εισέρχονται στο κεντρικό μέρος της συναγωγής, ενώ οι γυναίκες παραμένουν πίσω από το χώρισμα που οριοθετεί τον γυναικωνίτη (εζράτ νασίμ). Ο ραβίνος είναι αυτός που καθοδηγεί την τελετή, και κάποιοι διαβάζουν αποσπάσματα από τον πάπυρο της Σεφέρ Τορά, του κειμένου που για τους χριστιανούς είναι η Παλαιά Διαθήκη. Οι προσευχές γίνονται στα εβραϊκά και κάποιοι ύμνοι ψέλνονται στα ισπανοεβραϊκά ή αλλιώς λαντίνο.

 

“Η Θεσσαλονίκη είναι πολύ σημαντική πόλη για την εβραϊκή θρησκευτική παράδοση. Πέρασαν πολύ γνωστοί ραβίνοι από εδώ, που έγραψαν σημαντικά βιβλία όπως ο αρχιραβίνος Ουζιέλ” ου λέει ο ραβίνος Ααρών Ισραέλ μετά το τέλος της λειτουργίας. Για να μιλήσει για το βασικό μήνυμα της θρησκείας που υπηρετεί ανατρέχει σε μια παραβολή που υπάρχει στο Ταλμούδ, το βιβλίο με τις διδαχές των ραβίνων.“Κάποτε ήρθε ένας άνθρωπος στο σχολείο του διάσημου ραβίνου Χιλλέλ, λέγοντας ότι θα γίνει Εβραίος υπό έναν όρο: να του διδάξει ο Χιλλέλ την Τορά στο διάστημα που θα άντεχε αυτός να σταθεί στο ένα πόδι. Ο Χιλλέλ δέχτηκε την πρόκληση και του απάντησε “Η Τορά είναι να αγαπάς τον συνάνθρωπο σου όπως αγαπάς τον εαυτό σου. Τα υπόλοιπα είναι σχολιασμός”. Στη θρησκεία μας ο πιο σημαντικός άνθρωπος είναι ο Μωυσής, που όπως λέει η Τορά ήταν ο πιο ταπεινός άνθρωπος στον κόσμο. Όσο πιο ταπεινός είσαι, τόσο πιο μεγάλος είσαι” μου εξηγεί ο ραβίνος. Για τον ίδιο,

 

“η θρησκεία, η όποια θρησκεία, πρέπει να βοηθά τον άνθρωπο να γίνει καλύτερος, να ανέβει η ψυχή του σε ανώτερο επίπεφο. Αν δεν βοηθά προς αυτή την κατεύθυνση χάσαμε το νόημα. Βλέπουμε στο όνομα του Θεού να σκοτώνουν ο ένας τον άλλον. Σίγουρα όμως αυτό δεν το ζητά ο θεός. Αν αυτό είναι ο θεός ή αυτή είναι η θρησκεία μάλλον καλύτερα να μην είμαστε καθόλου θρήσκοι”.

---

Στο χώρο προσευχής των μουσουλμάνων

Στα υπόγεια δοξάζουν τον Αλλάχ

Παρασκευή μεσημέρι, η ιερή μέρα των μουσουλμάνων. Το υπόγειο της οδού Κερμαστής γεμίζει σιγά σιγά με κόσμο. Μουσουλμάνοι από την Ελλάδα, αλλά και από την Αφρική και την Μέση Ανατολή βγάζουν τα παπούτσια τους και εισέρχονται ευλαβικά στον χώρο προσευχής. 

Περνούν πίσω από μια κουρτίνα όπου υπάρχουν βρύσες για να πλύνουν τα πόδια τους και στη συνέχεια γονατίζουν στο στρωμένο με χαλιά πάτωμα, την ώρα που ο ιμάμης δοκιμάζει τον ήχο στην κονσόλα, πριν πάρει το μικρόφωνο και αρχίσει να ψέλνει “Αλλάχ ου Άκμπαρ”, που σημαίνει “Ο Θεός είναι μεγάλος”.

 

“Είναι μια φράση για όλες τις θρησκείες. Κακώς έχει ταυτιστεί με τη τζιχάντ και τους τρομοκράτες” μου λέει ο Φερίτ Ισμαήλογλου, αντιπρόεδρος του Μορφωτικού Πολιτιστικού Συλλόγου Μουσουλμάνων Μακεδονίας-Θράκης.

“Το Ισλάμ δεν είναι αυτοί που βλέπουμε στις τηλεοράσεις,  αυτοί δεν έχουν καμία σχέση με τη θρησκεία είναι καθαρά τρομοκράτες. Ο θεός λέει βάλε βόμβα και πήγαινε να σκοτώσεις; Όχι λέει ένα μυρμήγκι δεν έχεις δικαίωμα να το σκοτώσεις γιατί την ψυχή δεν του την έδωσε εσύ. Ο θεός είναι ένας, δεν υπάρχει δικός σου και δικός μου θεός. Το μήνυμα είναι ένα:  αγαπάτε αλλήλους” τονίζει, υπενθυμίζοντας ότι “ο Ιησούς  αναγνωρίζεται στο Κοράνι σαν προφήτης, απεσταλμένος του Θεού τον σεβόμαστε. Δεν θα δείτε μουσουλμάνο να ασελγεί στα θεία”.

Ο σύλλογος ιδρύθηκε το 2005, από  Έλληνες μουσουλμάνους της Δυτικής Θράκης που μετανάστευσαν για οικονομικούς λόγους στη Θεσσαλονίκη από τη δεκαετία του ’60. Από το 2007 στα γραφεία του συλλόγου λειτουργεί το εντευκτήριο και ο χώρος προσευχής. “Σκοπός μας ήταν να τηρήσουμε τα ήθη και τα έθιμα των μουσουλμάνων. Μέχρι τότε δεν είχαμε ιερό χώρο προσευχής για να τελούμε τα ιερά μας καθήκοντα όπως οι υπόλοιπες κοινότητες, κάναμε προσευχή στα σπίτια μας” λέει ο κ. Ισμαήλογλου. Μόνο οι μουσουλμάνοι φοιτητές είχαν “επίσημο” χώρο προσευχής, σε χώρο της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ. Οι μετανάστες που εγκαταστάθηκαν τα τελευταία χρόνια στην πόλη, δημιούργησαν τους δικούς τους ιδιωτικούς χώρους προσευχής. Οι Μπαγκλαντεσιανοί σε ένα υπόγειο στην οδό Αποστόλου Παύλου, οι Πακιστανοί στην Μοναστηρίου, λίγο πριν τη γέφυρα, και οι Άραβες κάπου στην περιοχή της Βαλαωρίτου, όπως με πληροφορούν κάποιοι νεαροί Αφρικανοί λίγο πριν εισέλθουν στο χώρο προσευχής του συλλόγου.

“Εμείς δεν αποκλείουμε κανέναν, είτε είναι Έλληνας Μουσουλμάνος της Δυτικής Θράκης είτε όχι. Η πολιτεία είναι γνώστης των πραγμάτων. Είμαστε νόμιμοι” σπεύδει να ξεκαθαρίσει ο κ. Ισμαήλογλου. Ο ιμάμης έρχεται κάθε Πέμπτη «οικειοθελώς για να διδάξει το Κοράνιο» και επιστρέφει στη Θράκη την Κυριακή, χωρίς να διευκρινίζεται αν είναι σταλμένος από κάποια από τις τρεις επίσημες Μουφτείες της Θράκης ή όχι.

Ο σύλλογος υπολογίζει ότι στη Θεσσαλονίκη και τις γύρω περιοχές ζουν περί τους 4.500 Έλληνες μουσουλμάνους. Αν σε αυτούς προστεθούν οι μουσουλμάνοι οικονομικοί μετανάστες, ο αριθμός των οποίων είναι δύσκολο να προσδιοριστεί, δημιουργείται μια μεγάλη θρησκευτική κοινότητα, που δεν έχει ούτε κατάλληλο λατρευτικό χώρο αλλά ούτε και χώρου ταφής.

Τα αιτήματα είναι πάγια αλλά “ο ένας ρίχνει το μπαλάκι στον άλλον για το ποια είναι η αρμόδια υπηρεσία. Ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης κ. Άνθιμος δεν μας δέχεται, παρόλο που στηρίζει το νόμο του Θεού. Ο μητροπολίτης Νεαπόλεως κ. Βαρνάβας σε μας εμφανίζεται θετικός αλλά άλλα λέει στις εφημερίδες” σημειώνει ο κ. Ισμαήλογλου και προσθέτει: “Στον 21ο αιώνα προσευχόμαστε ακόμα σε υπόγεια, όπου από κάτω περνάει υπόνομος. Αν πεθάνει κάποιος μεταφέρουμε τη σωρό μέχρι την Κομοτηνή και την Ορεστιάδα γιατί δεν υπάρχει μουσουλμανικό νεκροταφείο σε ακτίνα 250 χιλιομέτρων”.

---

Στην Αρμένικη Εκκλησία

Οι φωτιές του Τερεντές

Η αρμένικη εκκλησία της Θεσσαλονίκης, που αποδίδεται στον διάσημο αρχιτέκτνονα Βιταλιάνο Ποζέλι, είναι ένα στολίδι κρυμμένο στην οδό Διαλέτη, ανάμεσα στις άχαρες πολυκατοικίες του κέντρου. Ο ναός είναι αφιερωμένος στην Παναγία– ή Σουρπ Αστβατζατζίν όπως λέγεται στα αρμένικα.

Το πρώτο ναΐδριό της αρμένικης παροικίας λειτούργησε το 1884, σε ένα σπίτι. Το 1888 χάρις στις προσπάθειες του ιερέα Αρσέν Χατσογιάν και του Κρικόρ Πασαγιάν, αγοράστηκε έκταση με σκοπό την ανέγερση ναού και η άρνηση των τουρκικών αρχών να εκδόσουν άδεια κάμφθηκε τελικά το 1902. Ο ναός τελικά ολοκληρώθηκε το 1903, με τη συνδρομή των Αρμενίων της πόλης.

Το αρ­χεί­ο της εκκλησίας της Θεσ­σα­λο­νί­κης, στο ο­ποί­ο οι ε­πί­ση­μες καταγρα­φές άρ­χι­σαν το 1885, έ­χει ση­μα­ντι­κή α­ξί­α ό­χι μό­νο για την ι­στο­ρί­α της πα­ροι­κί­ας αλ­λά και για την ί­δια την πό­λη, καθώς διε­σώ­θη α­πό τη με­γά­λη πυρ­κα­γιά του 1917 και υ­πάρ­χει ε­δώ και 125 χρό­νια.

 

Την Κυριακή της επίσκεψής μου η εκκλησία ήταν γεμάτη με πιστούς. Κάποιες γυναίκες έχουν καλυμμένο το κεφάλι τους με μαντίλα. Έτσι επιτάσσει η παράδοση σε όσες ετοιμάζονται να κοινωνήσουν. Οι τρεις ψάλτες, ντυμένοι με ένα βυσσινί χιτώνιο και φορώντας παντόφλες, ψέλνουν στα αρμενικά. Οι μόνες λέξεις που ξεχωρίζω από τον Αρμένιο ιερέα είναι το “αμήν” και το “Ιησούς Χριστός”.  Με το τέλος της λειτουργίας παίρνουμε όλοι το νεσχάρκ- ένα λεπτό φύλλο πίτας μέσα σε ένα φακελάκι- που είναι κάτι σαν αντίδωρο και βγαίνουμε στο προαύλιο όπου ήδη έχει ανάψει μια μεγάλη φωτιά. Ήταν η Κυριακή μετά την Υπαπαντή του Ιησού και εορτάζεται το έθιμο του Terenddzez ή Terentes, εκδοχές της έκφρασης “Tern end dzez” (ο Κύριος μετά σου) και “Tern Tes” (όραμα Κυρίου). Σύμφωνα με το έθιμο, οι νέοι που θέλουν να βρουν το ταίρι τους, ή τα ζευγάρια που επιθυμούν να κάνουν παιδιά περνούν πάνω από τη φωτιά τρεις φορές. Παλιότερα, έπαιρναν φως με ένα κεράκι φωτιά από την αυλή της εκκλησίας, άναβαν με αυτό ένα καντηλάκι το οποίο έβαζαν στο παράθυρο, σημάδι ότι στο σπίτι υπήρχε νέος ή νέα προς παντρειά.

Η πολιτιστική λέσχη και η εκκλησία είναι το επίκεντρο της κοινοτικής ζωής. “Κρατούμε τα έθιμά μας, γιατί αν τα ξεχάσουμε θα ξεχαστεί και η καταγωγή μας” μου λέει ο πρόεδρος της Αρμενικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης κ. Βαρτκές Κονταξιάν. Αν και η Αρμενική Αποστολική Εκκλησία ακολουθεί το Ιουλιανό ημερολόγιο, στη Θεσσαλονίκη η παροικία ακολουθεί το Γρηγοριανό, για μάλλον πρακτικούς λόγους. “Είναι δύσκολο να γιορτάσεις Πάσχα την στιγμή που υπόλοιποι δεν γιορτάζουν” εξηγεί ο κ. Κονταξιάν. Μάλιστα τη Μεγάλη Παρασκευή ο επιτάφιος της αρμένικης εκκλησίας συναντάται με τον επιτάφιο του Αγίου Κωνσταντίνου και η μια πλευρά ψέλνει αρμενικά, ενώ η άλλη ελληνικά. “Ουσιαστικές διαφορές με την ορθόδοξη εκκλησία δεν υπάρχουν. Το μόνο που διατηρούμε είναι τα Χριστούγεννα που τα γιορτάζουμε με το παλιό ημερολόγιο, στις 6 Ιανουαρίου, μαζί με τα Θεοφάνια. Μάλιστα ο παναγιώτατος έρχεται πάντα την ημέρα των Φώτων ευλογεί”.

 

---

Στην Chinatown

Η Aγάπη στα κινεζικά

Μια αποθήκη στεγάζει τις προσευχές των Κινέζων που ζουν στη Θεσσαλονίκη, στην περιοχή που και οι ίδιοι αποκαλούν στις επιγραφές έξω από τα καταστήματα τους chinatown.

Τα κόκκινα φαναράκια και οι γιρλάντες με τις ελληνικές και κινεζικές σημαίες στο δρόμο, κατάλοιπα του εορτασμού της κινέζικης πρωτοχρονιάς- για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη- οδηγούν τα βήματά μου. Ακολουθώντας τρεις νεαρές κινέζες, ντυμένες με τα καλά τους ρούχα, τα κυριακάτικα, εντόπισα που βρίσκεται η μοναδική Κινέζικη Εκκλησία της Θεσσαλονίκης. Η θλιβερή εξωτερική όψη του κτιρίου στην οδό Αισώπου δεν προδίδει ότι στον τελευταίο όροφο λειτουργεί ένας λατρευτικός χώρος. Ούτε δράκοι, ούτε σύμβολα του γιάνγκ και του γινκγ, ούτε αγάλματα του βούδα υπάρχουν εκεί. Είναι μια εκκλησία για κινέζους ευαγγελικούς, με όλη τη λιτότητα που έχουν οι λατρευτικοί χώροι των προτεσταντών. Βγαίνοντας από το ασανσέρ βλέπω ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο χωρίς στολίδια σε μια γωνιά, ενώ χρυσά και μαύρα ιδεογράμματα που γράφουν «Ο Ιησούς μαζί σου» πλαισιώνουν το σύμβολο της Κινεζικής Εκκλησίας.

 

Ο χώρος της προσευχής είναι γεμάτος με καρέκλες, που σιγά σιγά γεμίζουν- οι γυναίκες αριστερά, οι άνδρες δεξιά. Όλοι παίρνουν από την είσοδο μια βίβλο και ετοιμάζονται να συμμετάσχουν στη λειτουργία. Στο βάθος μια εξέδρα, ένα πόντιουμ για το κύρηγμα και ένα αρμόνιο, ένας ξύλινος σταυρός και μια αφίσα με τη λέξη “αγάπη” γραμμένη με κεφαλαίους ελληνικούς χαρακτήρες. Οι χριστουγεννιάτικες μπάλες και οι γιρλάντες έχουν ξεμείνει κι ας είμαστε στο Μάρτιο. Ένας Κινέζος με ποδιά μπαινοβγαίνει στο χώρο. Ετοιμάζει το φαγητό για το γεύμα που θα ακολουθήσει μετά τη λειτουργία. Ως η μόνη μη Ασιάτισσα νιώθω σαν εισβολέας στο χώρο τους, κι οι ίδιοι αποφεύγουν κι οι ίδιοι να με κοιτάξουν, είναι επιφυλακτικοί. Mε τη βοήθεια ενός εφήβου που ξέρει κάποια αγγλικά παίρνω την άδεια να φωτογραφίσω μόνο την εικόνα με  τη λέξη αγάπη. “Αυτό έχει σημασία” μου λεν. Η λειτουργία αρχίζει με το κύρηγμα του πάστορα και το μόνο που καταλαβαίνω είναι η λέξη “αμήν”. Λίγο αργότερα η λειτορυγία θα εξελιχθεί σε γιορτή, με τους πιστούς να τραγουδούν ψαλμούς εν χορώ. Ο ήχος του αρμονίου και τα τραγούδια με συνοδεύουν έξω στον δρόμο, μέχρι το επόμενο οικοδομικό τετράγωνο.

 

---

Στο Βουδιστικό Κέντρο

Αναζητώντας την εσωτερική ισορροπία

Το Βουδιστικό Κέντρο διαλογισμού ‘Κάρμα Γκυάλτσεν Λινγκ‘ που σημαίνει Νικηφόρο Λάβαρο του Ντάρμα, βρίσκεται στην Αριστοτέλους, στην καρδιά της αγοράς. 

Εκεί καταφεύγουν  όχι μόνο όσοι ακολουθούν τον βουδισμό ως θρησκεία αλλά και άνθρωποι που ασκούνται πνευματικά μέσω του διαλογισμού, αναζητώντας την αυτογνωσία. Ο χώρος είναι απλός, με κόκκινα μαξιλάρια στο  ξύλινο δάπεδο, και ένα ξύλινο έπιπλο στο βάθος που αποτελεί το ιερό, με κεριά και ένα μικρό άγαλμα του βούδα.

Το Κάρμα Γκυάλτσεν Λινγκ λειτουργεί από το 2006 με την ευλογία του Κάρμαπα Τίνλεϋ Ταγιέ Ντόρτζε που είναι ο 17ος στη σειρά των επανασαρκώσεων των Κάρμαπα (πρόκειται για τον ανώτατο δάσκαλο της Σχολής Κάρμα Κάγκιου, αντίστοιχο του Δαλάι Λάμα).  Αν και είχε λάβει τη σχετική άδεια, δεν λειτουργεί ως ευκτήριος οίκος αλλά ως Κέντρο της Βουδιστικής Κοινότητας στη Θεσσαλονίκη. Στο Κέντρο γίνονται εβδομαδιαία μαθήματα διαλογισμού και γιόγκα και διοργανώνονται σεμινάρια βουδιστικής φιλοσοφίας από αναγνωρισμένους δασκάλους που έρχονται κυρίως από το εξωτερικό.

Την ημέρα της επίσκεψής μου, βρισκόταν εκεί ο θιβετιανός Λάμα Τσαμτρούλ Ρινποτσέ, ο οποίος αυτή την περίοδο ταξιδεύει στην Ευρώπη για μια σειρά από σεμινάρια. Ήταν η τρίτη φορά που επισκεπτόταν τη Θεσσαλονίκη. “Στον πυρήνα της διδασκαλίας του Βούδα βρίσκεται η κατανόηση, η συμπόνια, η ενσυναίσθηση, η υπομονή που οδηγούν στην εσωτερική ειρήνη και τη σοφία” μου λέει στη σύντομη συζήτησή μας πριν την έναρξη του σεμιναρίου. Όπως εξηγεί, η διδασκαλία του βουδισμού επεκτείνεται πέρα από τη θρησκεία, είναι μια φιλοσοφία που μπορεί να διδάξει τον καθένα, ανεξαρτήτως αν πιστεύει και πού, τρόπους ώστε να φτάσει στην εσωτερική ειρήνη. Στο τελευταίο ταξίδι του στη Θεσσαλονίκη  έδωσε δύο σεμινάρια με θέμα “Το κλειδί για την πόρτα των τριών όρκων” και “Θεραπεύοντας με τον Βούδα της Ιατρικής”. Όπως μου λέει, τα περισσότερα προβλήματα υγείας του σύγχρονου ανθρώπου προέρχονται από διανοητικές καταστάσεις όπως το άγχος και τους γρήγορους ρυθμούς ζωής, που δεν επιτρέπουν στον νου να χαλαρώσει και να αποβάλλει τα αρνητικά συναισθήματα. Τον ρωτώ αν οι άνθρωποι που ακολουθούν τον βουδισμό θεωρούν σημαντική την επαφή με έναν Λάμα.

“Εάν βρίσκεσαι κοντά σε κάποιον Λάμα αλλά δεν ξέρεις πως να ακούσεις, να κατανοήσεις, να εξασκηθείς στο διαλογισμό δεν έχει νόημα. Πιο σημαντικό είναι να έχει κανείς ανοιχτή καρδιά και μυαλό, να ενθαρρύνεις τα θετικά συναισθήματα, την καλοσύνη και την αγάπη” λέει.

 

Το έργο με τίτλο με τίτλο «Εκεί όπου προσεύχεται η Θεσσαλονίκη» από τον δημιουργό Σοφία Χριστοφορίδου διατίθεται με την άδεια Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση-Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 Διεθνές .
Βασισμένο σε έργο στο περιοδικό «Επιλογές» τεύχος Απριλίου 2016.