Υπάρχει μια τράπεζα στη Θεσσαλονίκη με “κεφάλαια” σχεδόν ενός δισεκατομμυρίου ευρώ. Οι “καταθέσεις” δεν είναι σε τυπωμένα χαρτονομίσματα αλλά σε σπόρους. Πρόκειται για την Ελληνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού, που λειτουργεί από το 1981 στη Θέρμη.  

Εκεί διατηρούνται 14.000 δείγματα συλλογής, από 160 είδη βρώσιμων φυτών δείγματα από εγχώριες ποικιλίες και άγρια συγγενή είδη.  Το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών των ποικιλιών διατηρείται με μορφή σπόρων σε ψυκτικούς θαλάμους μακρόχρονης διατήρησης (έως και -21^οC για διάστημα 20 ετών) ενώ κάποια δείγματα φυλάσσονται μέσα στη γη για να βλαστήσουν και να αναπαραχθούν. Εκτός από σπόρους φυτών που καλλιεργούνται ευρέως η Τράπεζα διατηρεί δείγματα και από φυτά που τείνουν να εξαφανιστούν από την ελληνική ύπαιθρο, όπως σουσάμι, λινάρι, αραχίδα, λαθούρι, λούπινο, ρόβη, κεχρί κλπ   Επιπλέον διαθέτει με τη μορφή κλωνικού υλικού και μία πλούσια συλλογή 300 περίπου ποικιλιών αμπέλου πολλές από τις οποίες είναι σπάνιες γηγενείς ποικιλίες και αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της τοπικής παράδοσης. Οι συλλογές φυτών που διατηρεί χρησιμεύουν σήμερα κυρίως στην έρευνα για νέες τροφές μπορεί να βοηθήσουν να επανέλθει η γεωργική παραγωγή μετά από κάποιο ακραίο συμβάν που σχετίζεται και με την κλιματική αλλαγή ή και ασθένειες. Τα δείγματα διατίθενται επίσης και σε αγρότες που ενδιαφέρονται να αναβιώσουν παραδοσιακές ποικιλίες.

Πως όμως προέκυψε η ανάγκη δημιουργίας μιας τράπεζας σπόρων; Με την πρόοδο της γενετικής μηχανικής δημιουργήθηκαν υβρίδια,  με μεγάλη στρεμματική απόδοση και αντοχή σε ασθένειες. Οι νέες συνθήκες οδήγησαν στην επικράτηση λίγων εκλεκτών ποικιλιών με αποτέλεσμα μέσα σε λίγες δεκαετίες να εκτοπιστούν οι παραδοσιακές ποικιλίες, που είχαν δημιουργηθεί στη διαδρομή των αιώνων με τη φυσική και ανθρώπινη επιλογή. Τη δεκαετία του 1970 η γενετική διάβρωση (όπως χαρακτηρίζεται αυτή η απώλεια γενετικού δυναμικού) προκάλεσε την ανησυχία της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας. Έτσι διεθνείς οργανισμοί (UN, UNDP, CGIAR, FAO κ.λπ.) και εθνικές κυβερνήσεις υποστήριξαν τη δημιουργία Τραπεζών Γενετικού Υλικού σε στρατηγικά σημεία της υφηλίου με υψηλή γενετική ποικιλότητα ειδών. Επειδή η χώρα μας αποτελεί μία από τις πλουσιότερες χώρες του κόσμου σε αυτοφυή και γεωργική βιοποικιλότητα και θεωρείται ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα καταγωγής και εξέλιξης των καλλιεργούμενων ειδών, δημιούργησε το 1981 την ελληνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού ως τμήμα του Κέντρου Γεωργικής Έρευνας Βόρειας Ελλάδας στην περιοχή της Θέρμης Θεσσαλονίκης. Σήμερα, η Τράπεζα συνεχίζει τη λειτουργία της, στο πλαίσιο του Ελληνικού Γεωργικού Οργανισμού-ΔΗΜΗΤΡΑ.

ΜΙΑ ΑΣΦΑΛΗΣ ΚΙΒΩΤΟΣ

“Ο βαθμός της γενετικής διάβρωσης του τοπικού αβελτίωτου γενετικού υλικού της χώρας είναι δραματικός” σχολιάζει η κυρία Παρθενόπη Ράλλη, αγρονόμος, υπεύθυνη της Ελληνικής Τράπεζας Γενετικού Υλικού. “Το υλικό που ακόμη διασώζεται καλλιεργείται από υπερήλικους γεωργούς σε μειονεκτικές ορεινές περιοχές των νησιών και της ορεινής ενδοχώρας, είτε γιατί αποτελεί στοιχείο της τοπικής παράδοσης, είτε γιατί προσαρμόζεται καλύτερα σε άγονες αγροτικές περιοχές με οριακές συνθήκες. Εάν δεν ληφθούν μέτρα ολοκληρωμένης προστασίας τόσο του γενετικού υλικού, όσο και του βιοτικού επιπέδου αυτών των περιοχών, αυτό το γενετικό υλικό θα χαθεί οριστικά μαζί με τους παραδοσιακούς γεωργούς και τη γνώση που αυτοί κατέχουν”.

“Η Ελληνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού αποτελεί  είδος κιβωτού, παρέχοντας ασφάλεια για τη διατροφική ασφάλεια απέναντι σε μελλοντικά ρίσκα της γεωργίας” αναφέρει η κυρία Σοφία Σπύρου, Σύμβουλος Περιβάλλοντος και υπεύθυνη ερευνητικού έργου για την αξιολόγηση της Τράπεζας, που έκανε το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κατά κάποιο τρόπο τα δείγματα των σπόρων που φυλάσσονται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού είναι σαν τα CDS, τα ασφάλιστρα κινδύνου σε περίπτωση πτώχευσης. Σε περίπτωση μιας ακραίας απώλειας της παραγωγής, πχ αν λόγω κλιματικής αλλαγής εξαφανιζόταν κάποιες ποικιλίες σπόρων που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή τροφίμων, οι ειδικοί βελτιωτές θα μπορούσαν μέσα από συνδυασμούς των δειγμάτων της Τράπεζας να παράγουν  νέα βελτιωμένα φυτά με καλύτερες αποδόσεις και ανθεκτικότητα και να δώσουν έτσι λύση για ανάκτηση της γεωργικής παραγωγής.

ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΕΥΡΩ ΜΕ ΤΗ ΜΟΡΦΗ ΣΠΟΡΩΝ 

Η μελέτη του Οικονομικού Πανεπιστημίου εστιάζει σε συγκεκριμένα φυτά της γεωργίας (σιτάρι, αμπέλι, όσπρια, αγροστώδη φυτά που χρησιμεύουν κι ως ζωοτροφές, λάχανα και καπνά) και  εξετάζει στα πλαίσια εναλλακτικών σεναρίων την αξία των συλλογών της Τράπεζας ως δικλείδα ασφαλείας για τη γεωργία απέναντι σε ενδεχόμενους κινδύνους τα επόμενα 100 χρόνια. Μοντελοποιώντας την πιθανότητα εμφάνισης καταστροφικών γεγονότων για την Ελληνική γεωργία,  η μελέτη ενσωματώνει υποθέσεις για την κλιματική αλλαγής στις επτά καλλιέργειες λαμβάνοντας υπ’ όψιν συμπεράσματα πρόσφατης έρευνας της Τράπεζας της Ελλάδας για επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελληνική οικονομία και επιπλέον εξετάζει κι αξίες της συλλογής για την αύξηση της παραγωγικότητας της γεωργίας με τη δημιουργία φυτών βελτιωμένης αποδοτικότητας. Με αυτά τα δεδομένα υπολογίστηκε ότι η Τράπεζα παρέχει αξίες ασφάλειας που αποτιμώνται από 55 έως και 995 εκατομμύρια ευρώ, ανάλογα με τα διαφορετικά σενάρια της πιθανολογούμενης καταστροφής.

i Το ερευνητικό πρόγραμμα με τίτλο ‘Αξιολόγηση της Ελληνικής Τράπεζας Γενετικού Υλικού’ υλοποιήθηκε από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών, σε συνεργασία με την Ελληνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού και το Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων του Μουσείου Γουλανδρή (ΕΚΒΥ). Το έργο πραγματοποιήθηκε με την ευγενική υποστήριξη του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση, διήρκεσε ένα χρόνο και ολοκληρώθηκε στο τέλος του 2012. 

Σοφια Χριστοφορίδου

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Επιλογές», τεύχος Ιουνίου 2013

Ολόκληρη η μελέτη http://envicom.files.wordpress.com/2013/02/here.pdf

Βίντεο παρουσίασης της τράπεζας γενετικού υλικού http://www.youtube.com/watch?v=ry5L4J843L0

Περισσότερες πληροφορίες: www.eggenaueb.net