Οι πορτοκαλί ομπρέλες

Η πρώτη εικόνα που αντικρίζω φτάνοντας στη Λέσβο είναι παραλίες γεμάτες με μικρά πορτοκαλί αντικείμενα. Από το παράθυρο του αεροπλάνου μοιάζουν με ομπρέλες θαλάσσης. Αλλά κανείς δεν κάνει ηλιοθεραπεία στις ακτές του νησιού. Οι πορτοκαλί «ομπρέλες» είναι στην πραγματικότητα τα πορτοκαλί γιλέκα και τα σωσίβια των προσφύγων.

Στο αεροδρόμιο πιάνω κουβέντα με τον Bazil, έναν γιατρό από τη ΜΚΟ Human Appeal που προσφέρεται να με πάρει μέχρι τη Μυτιλήνη. Σύρος κι ο ίδιος, έφυγε πριν από 16 χρόνια από τη χώρα του. «Γιατί μια μητέρα να ρισκάρει στριμώχνοντας τα παιδιά της σε μια πλαστική βάρκα που διαπλέει το Αιγαίο; Είναι πολύ απλό, γιατί η ζωή τους κινδυνεύει περισσότερο αν μείνουν στη Συρία”. Ο Bazil φοβάται ότι με την επέμβαση των Ρώσων η κατάσταση περιπλέκεται. Η συζήτηση έρχεται στους διακινητές. «Παίρνουν 1500 δολάρια το κεφάλι. Με έξι βάρκες, ο κάθε ένας από αυτούς βγάζει μισό εκατομμύριο δολάρια τη μέρα».

“Ακόμα και τα ζώα θέλουν να ζήσουν καλύτερα”

Φτάνοντας στο λιμάνι διαπιστώνω ότι σε όλα τα μαγαζιά υπάρχουν επιγραφές στα αραβικά. Κάποιοι πρόσφυγες τρώνε στα εστιατόρια, άλλοι τη βγάζουν με μια κονσέρβα στα παγκάκια. Μέχρι και έντυπα των Μαρτύρων του Ιεχωβά στα αραβικά θα δεις πεταμένα στα πάρκα της Λέσβου.

Έξω από τα τουριστικά πρακτορεία σχηματίζονται ουρές για ένα εισιτήριο για το πλοίο. Δυο παιδιά βγάζουν σέλφι. «Ήρθαμε παράνομα από την Τουρκία» εξομολογείται η Maya Sadia, 21 ετών. «Το σπίτι μας στο Yarmouk καταστράφηκε από βομβαρδισμούς το 2012. Μετά μας πήγαν σε έναν άλλο καταυλισμό, όπου μας έκλεισαν δυο χρόνια”. Η μητέρα των παιδιών, η Hounda δίδασκε στο πανεπιστήμιο, στο τμήμα Ηλεκτρονικής. Η μεγάλη της κόρη, η Maya σπούδαζε φυσική και ο 15χρονος γιος της, ο Mustafa θέλει να σπουδάσει μηχανολόγος. Όταν τους ρωτώ αν θα επιστρέψουν ποτέ πίσω στην πατρίδα, ο μικρός είναι κατηγορηματικός “όχι”, η αδερφή του λέει “ναι, αν τα πράγματα βελτιωθούν”, κι η μάνα τους σε δίλημμα γιατί “άφησα τη ζωή μου εκεί, αλλά θέλω μια καλύτερη ζωή για τα παιδιά μου”. “Θα δουλέψω, τα παιδιά θα σπουδάσουν… Ακόμα και τα ζώα ψάχνουν να βρουν σε ποιο τόπο θα ζήσουν καλύτερα, αυτό θέλουμε κι εμείς”.

Ο διακινητής με το κότερο

Ξαφνικά ακούω τους λιμενικούς  να φωνάζουν «κάντε στην άκρη, μην τραβάτε πρόσωπα». Στο λιμάνι μπαίνει ένα πολυτελές γιοτ, το οποίο ακολουθεί ένα φουσκωτό του Λιμενικού, όπου επιβαίνει ένας κρατούμενος με χειροπέδες. Πρόκειται για τούρκο διακινητή (ή μάλλον, για υπάλληλο του πραγματικού διακινητή…), ηλικίας περίπου 27-28 ετών. Οι λιμενικοί τον είχαν σταμπάρει εδώ και καιρό. Προς 3.000 δολάρια «το κεφάλι», μετέφερε πρόσφυγες μέχρι τις κοντινές ακτές της Λέσβου και τους έριχνε στη θάλασσα για να βγουν κολυμπώντας στην ακτή. Η «δουλειά» γινόταν βράδυ, για να προλάβει να επιστρέψει στα χωρικά ύδατα της Τουρκίας και αν τον ρωτούσαν θα έλεγε ότι έκανε βόλτα απολαμβάνοντας τη θάλασσα. «Έβγαλε ένα σωρό κόσμο ο αλήτης» ακούω δίπλα μου μια ηλικιωμένη. Δεκάδες άλλα γιοτ ξεφορτώνουν κόσμο τα βράδια και το πρωί επιστρέφουν στα τουρκικά χωρικά ύδατα.

“Για τ’ς λαθρομετανάστες πας;”

Στο λεωφορείο για τη Συκαμνιά πιάνω κουβέντα με την κυρία Αγγελική, που σταυροκοπιέται όταν περνάμε μπροστά από εκκλησίες. “Για τς λαθρομετανάστς πάς;” με ρωτά.  Άλλοτε λέει για τα ψεύτικα σωσίβια που τους δίνουν (“σκέτο φελιζόλ”), άλλοτε για τη “ρύπανση” που προκαλούν (“σκέτ’ βρώμα, φέτος δεν έκανα κανένα μπάνιο”), άλλοτε τους συμπονά (“τους παστώνουν σε βάρκες” κι όταν έρχονται στο νησί “περπατούσαν 50 χιλιόμετρα απ΄ τη Σ’καμνιά μέχρι τ’ Μυτιλήν, βγάζουν τα πόδια τς φουσκάλες”) κι άλλοτε λέει πως “φοβάσαι να οδηγήσεις, κλείνουν τους δρόμους, είναι πάνω στις στροφές”, “το βράδυ οι λαθρομετανάστες κοιμούνται έξω και βάζουν φωτιές να ζεσταθούν κι έχουν κατακάψει τον τόπο”.

“Λίγοι είναι αυτοί που κονόμησαν”

Η κόρη της έχει μια καφετέρια στο χωριό, όπου ζουν εκατό κάτοικοι το χειμώνα. Στη Συκαμνιά, στην Εφταλού και στο Μόλυβο φτάνουν καθημερινά μέχρι και 2.000-3.000 άτομα με τις φουσκωτές βάρκες. “Δυστυχώς τα μαγαζιά περίμεναν να δουλέψουν δυο μήνες, για να βγάλουν τη χρονιά, αλλά δεν δούλεψαν. Έχει και τέσσερα παιδιά η κόρη μου, πώς θα βγάλει το χειμώνα; Λίγοι είναι αυτοί που ‘κονόμησαν” λέει η κυρία Αγγελική,. “Οι αμερικάνοι θελαν να πουλήσουν τα όπλα τους και την πληρώνουμε εμείς. Στο τέλος θα μας μείνουν στη Μυτιλήνη. Πας να πιεις έναν καφέ και μαζεύονται σαν τις μύγες. Άρχισαν να ζητιανεύουν, όχι οι Σύροι, οι άλλοι. Στο λιμάνι δεν μπορούσες να κατέβεις. Βρώμα, τραγική κατάστασ’. Άνοιγαν τα λάστιχα στις αυλές για να κάνουν μπάνιο Κλειστήκαμε στα σπίτια μας όλο το καλοκαίρι. Ευτυχώς ήρθαν οι οργανώσεις και μαζεύτηκε λίγο η κατάσταση, κι η υπηρεσιακή κυβέρνηση κάτι έκανε”.

“Γιαζικ, κρίμα είναι”

Μου λέει για την καταγωγή της από την Πέργαμο, για τους ντόπιους που “δεν ήξεραν τίποτα” όταν έφτασαν οι δικοί της στο νησί, το 1922. Φτάνουμε στο χωριό και βλέπει τη νέα φουρνιά των προσφύγων. “Αχ οι καημένοι!” λέει αυθόρμητα. “Από τη μια τους λυπάσαι, από την άλλη εμάς ποιος θα μας λυπηθεί;”.

Στην παραλία της Συκαμνιάς οι βάρκες καταφθάνουν η μια μετά την άλλη, μέρα μεσημέρι. Πριν φτάσουν στη στεριά, οι άνθρωποι αρχίζουν να σφυρίζουν και να ζητωκραυγάζουν. Επικρατεί πανζουρλισμός με εικονολήπτες και φωτογράφους- Έλληνες, Γάλλους, Ισπανούς, Ολλανδούς- να πασχίζουν για ένα καλό πλάνο. Κάποιος βουτά στη θάλασσα και τραβά από εκεί με το κινητό. Με το που πλησιάζουν οι βάρκες, εθελοντές βουτουν στη θάλασσα κι αρχίζουν να βγάζουν πρώτα τα παιδιά.

Όταν πατούν στην άμμο πετάν τα σωσίβια στην άμμο κι αρχίζουν να κλαινε από χαρά. Τα μπρατσάκια που φορούν τα παιδιά είναι «ψεύτικα». Σαν να επρόκειτο να κολυμπήσουν σε κάποια παιδική πισίνα, από αυτές που βάζουν το καλοκαίρι στα μπαλκόνια οι γονείς που δεν μπορούν να τα πανε στη θάλασσα. Μια γιαγιά έρχεται με το μπαστούνι μέχρι την αμμουδιά. “Γιάζικ, κρίμα είναι” λέει, μισά τούρκικα, μισά ελληνικά. Κατά πάσα πιθανότητα θα ήταν παιδί προσφύγων κι αυτή.

Γλειφιτζούρι και ροζ γαλότσες

Τα πιτσιρίκια ζητούν πιεστικά από τους γονείς να τους ανοίξουν το γλειφιτζούρι που μόλις πήραν από τα μέλη της StartUpBoat. Βοηθώ ένα αγοράκι που με κοιτά με το γλειφιτζούρι στο στόμα και με απορία στο βλέμμα να κρατώ σημειώσεις. Τα κινητά παίρνουν φωτιά. Οι άνθρωποι που μόλις έφτασαν με τις βάρκες κάνουν τα πρώτα τηλεφωνήματα στους δικούς τους, που ίσως κατάφεραν ήδη να φτάσουν στη δική τους “γη της επαγγελίας”. Παίρνουν ένα σάντουιτς και μισή μπανάνα για να στυλωθούν. Οι μάνες με τα παιδιά κατευθύνονται από τα μέλη των ΜΚΟ σε έναν χώρο για να πάρουν στεγνά ρούχα και πάνες για τα μωρά. Κάπως έτσι βρίσκεται ένα αγοράκι με τις καινούριες του ροζ γαλότσες. Πριν περάσει ένα τέταρτο από την άφιξη της πρώτης βάρκας (που είδα εγώ) έρχεται κι άλλη, κι αμέσως μετά μια ακόμη.

Οι ίδιες σκηνές επαναλαμβάνονται, ξανά και ξανά. Βγαίνουν στην ακτή, παίρνουν κάτι να φανε, και μετά τραβούν τη μεγάλη ανηφόρα, μια ώρα περπάτημα, για να βγουν στην αλάνα όπου, πλέον, είναι σταματημένα τα μισθωμένα από τις ΜΚΟ λεωφορεία, που θα τους μεταφέρουν στη Μυτιλήνη.

“Να χαίρεσαι που σώθηκαν”

Χρειάζομαι ένα διάλειμμα από αυτές τις εικόνες. Εντοπίζω ένα καφέ μακριά από τη μεγάλη παραλία. Παραγγέλνω κάτι για να φαω αλλά δεν πάει τίποτα κάτω. “Σφίχτηκε η ψυχή μου” λεω στην Ερατώ, τη σερβιτόρα που μου φέρνει τον καφέ. “Να χαίρεσαι που ήρθαν ζωντανοί. Αυτό είναι το σημαντικό” μου απαντά. Πιάνω κουβέντα με δυο άγγλους τουρίστες, που ζουν μόνιμα στη Σμύρνη. “Μας ενοχλεί αυτή η εικόνα, όχι όμως ως τουρίστες αλλά ως ανθρώπους. Στην Τουρκία τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα” λένε. Η Ερατώ μπαινοβγαίνει ανήσυχη, ταραγμένη. Μετά από λίγο μας ανακοινώνει ότι, στον κολπίσκο όπου “βλέπει” η πίσω αυλή, “μια βάρκα έπεσε στα βράχια”. Σύντομα έρχεται κι άλλη, κι άλλη. Τρέχω κι εγώ προς τα εκεί.

Με τον Σαϊφι αγκαλιά

Ένας άνδρας δίπλα μου κρατά ένα μωρό και κλαιει. Το βρέφος είναι ακίνητο, με κλειστά μάτια και δεν αντιδρά! Τον βοηθώ να λύσει το σωσίβιο του. Το ταρακουνά και μετά από λίγο συνέρχεται. Ο πατέρας κλαιει από χαρά και σφίγγει το μωρό στην αγκαλιά του, κλαίγοντας. Ουφ… Τα πόδια μου συνδέονται ξανά με το υπόλοιπο σώμα. Παίρνω στην αγκαλιά μου τον Saifi, 9 μηνών, και του χαϊδεύω τα μαύρα του μαλλιά όσο η μητέρα του, η Fatima, προσπαθεί να φροντίσει τον μεγαλύτερο γιο της. Ο μικρός μένει ήσυχος και κοιτά με τα μεγάλα μαύρα μάτια του τον νέο κόσμο γύρω του. “Θα πάμε όπου μας δεχτούν. Στη Γερμανία, στη Σουηδία…”, μου λέει η Fatima με τα λίγα αγγλικά που μιλά. Ίσως να μην ξέρει ότι ως Ιρακινοί θα πάρουν ένα χαρτί που τους καλεί να εγκαταλείψουν την Ελλάδα σε ένα μήνα. Δεν θεωρούνται πρόσφυγες και συνεπώς δεν είναι από αυτούς που θα δεχτεί η Ευρώπη.

Κάποιο βγαίνουν από τις βάρκες χτυπημένοι, με ρίγος, έχοντας υποστεί σοκ. Ένας γιατρός από τη ΜΚΟ La Chaine de l’Espoire είναι εκεί για τις πρώτες βοήθειες. Δυο αδερφές πέφτουν η μια στην αγκαλιά της άλλης και κλαιν.

“Να τ’ς πάρει ο Τσίπρας στην αυλή τ’ ”

Μια ντόπια μουρμουρίζει: «Άμα τ’ς θέλει, να τ’ς πάρει ο Τσίπρας στην αυλή τ’». “Τους λυπάμαι, αλλά εμένα ποιος θα με λυπηθεί; Ποιος θα καθαρίσει τα σκουπίδια που αφήνουν πίσω τους; Κάθε μέρα η ίδια ιστορία…” μουρμουρίζει η Ερατώ. Στο μεταξύ οι βάρκες είχαν φτάσει τις οκτώ. “Δεν ξέρουμε ποιοι βγαίνουν. Kι αν είναι μέλη του ISIS;” λέει μέσα από το μπαρ η Πέτια, μια νεαρή γυναίκα με ξενική προφορά. “Ζούμε με τα δικά τους προβλήματα, μας έφεραν τον πόλεμο της χώρας τους εδώ. Τώρα πια κλειδώνουμε τα σπίτια μας- δεν κλέβουν αλλά όσο να είναι φοβάσαι”. “Από τη μια τους βλέπεις και λιγώνεται η ψυχή σου, από την άλλη εμείς που δουλεύουμε με τον τουρισμό καταστραφήκαμε” συμπληρώνει ο ιδιοκτήτης του καφέ, ο Γιώργος, την ώρα που σκίζει μια βάρκα και στη συνέχεια την τραβά μακριά από την αυλή του.

Αλλάχ ου ακμπάρ

Η Ερατώ συνεχίζει να μπαινοβγαίνει ανήσυχη. “Τώρα έβγαλαν ένα παιδί χτυπημένο, πρέπει να το έσπασαν στο ξύλο στην Τουρκία. Εσείς έρχεστε για λίγες ώρες εδώ, εμείς τα βλέπουμε καθημερινά, μήνες τώρα, έχουμε πάθει overdose δυστυχίας. Δεν μπορώ άλλο, θα ανάψω τσιγάρο. Πάνω που είπα να το κόψω… Δεν είναι μόνο αυτοί, πρέπει να σκεφτούμε και τα δικά μας παιδιά. Φέτος δεν το άφησα να κάνει μπάνιο, η θάλασσα ήταν γεμάτη με βενζίνη απο τις βάρκες.”

Ο Μιχάλης και η Μαρία, που δεν ξεπερνούν τα 8-9 χρόνια σε ηλικία, επαναλαμβάνουν, σαν να ‘ναι γλωσσοδέτης και χωρίς να ξέρουν τι σημαίνει, το «Αλλάχ ου άκμπαρ» («ο Θεός είναι μεγάλος» στα Αραβικά). Τόσο καιρό που μετράνε τις βάρκες να έρχονται, ποιος ξέρει πόσες φορές θα το άκουσαν…

“Φοβήθηκα ότι θα πεθαίναμε στη θάλασσα”

Στο μεταξύ, από την τελευταία βάρκα που είδα να φτάνει στον κολπίσκο κατέβηκε ένα ζευγάρι με ένα βρέφος μόλις 50 ημερών, τη Julie. O μπαμπάς της, Mohammed  Hani, είναι μόλις 25 ετών και η μαμά της Shirine, 23. Μέχρι πριν από μερικούς μήνες ζούσαν στην Al Hasaka. Με τη βοήθεια του Ismaill  από τη ΜΚΟ Make Sense ο Mohamed μου λέει πως ήταν στον συριακό στρατό αλλά δραπέτευσε γιατί αλλιώς “είτε θα σκοτωνόμουν είτε θα έπρεπε να σκοτώσω έναν συμπατριώτη μου. Αν με έπιαναν θα με σκότωναν, είτε ήταν οι δυνάμεις του Άσαντ είτε οι αντικαθεστωτικοί”.

Το μόνο που πήρε φεύγοντας ήταν η στρατιωτική του ταυτότητα και μια φωτογραφία με τον αδελφικό του φίλο. Πέρασε με την έγκυο, τότε, γυναίκα του στην Τουρκία. Εκεί έμειναν πέντε μήνες, εκεί γεννήθηκε και η κόρη του. Πλήρωσαν από 1.300 δολάρια ο κάθε ένας και τα μισά για το βρέφος, για να περάσουν με πλαστική βάρκα στις ελληνικές ακτές. “Τα κύματα μας χτυπούσαν, η μηχανή σταμάτησε τέσσερις φορές όσο ήμασταν στη θάλασσα, φοβήθηκα ότι θα πεθαίναμε εκεί… Όταν πατήσαμε το πόδι μας στη στεριά ένιωσα απέραντη χαρά”. Τι θα κάνει από εδώ και πέρα; “Θα πάω στη Γερμανία, ή ίσως στην Ολλανδία. Δεν ξέρω τι θα βρω εκεί. Ελπίζω να ξαναρχίσω τη ζωή μου. Κι αν κάποτε ηρεμήσουν τα πράγματα στη Συρία, ίσως επιστρέψω”.

“Δόξα τον Άγιο Ταλιμπάν”

Στο δρόμο για την επιστροφή στη Μυτιλήνη ο Παναγιώτης, ο ταξιτζής, μου λέει για αυτούς που βγάζουν λεφτά από την προσφυγική κρίση. “Οι τούρκοι διακινητές τους ζητάν 1.300-1.500 δολάρια το κεφάλι αν έρθουν με πλαστική βάρκα, 2.500 με ξύλινη, και επιπλέον 50 δολάρια για το σωσίβιο και 30 δολάρια για τη σαμπρέλα. Μου ‘λεγε ένας σύριος που πήρα με το ταξί πως είχε ένα σπίτι που άξιζε 200.000 δολάρια και το πούλησε 30.000 δολάρια, για να φύγει… Τα αφεντικά των διακινητών στην Τουρκία είναι τέσσερα. Αν τους ξέρω εγώ πιστεύεις ότι δεν τους ξέρουν οι τούρκοι αστυνομικοί; Αν παν να αγοράσουν οι Σύριοι μόνοι τους μια βάρκα, τους πιάνει το Λιμενικό. Αν πληρώσουν τους διακινητές θα φτάσουν στην Ελλάδα…”.

Πάνω στην κουβέντα μου λέει: “Δόξα τον Άγιο Ταλιμπάν! Εμείς δουλέψαμε καλά. Εγώ χρωστούσα 8.000 ευρώ στο ΤΕΒΕ και ξεχρέωσα. Και να φανταστείς εγώ παίρνω μόνο τους νόμιμους, αυτούς που έχουν  καταγραφεί και έχουν χαρτιά… Δεν μπορώ να τους πάρω από το σημείο όπου φτάνουν, στη Συκαμνιά, γιατί αν με πιάσουν θα πάω μέσα ως διακινητής. Όμως θα σου πω κάτι. Στις αρχές πήγαιναν και τους έπαιρναν με ΙΧ και με αγροτικά, τους ζητούσαν λεφτά και αν τους έπιανε η αστυνομία έλεγαν ότι είναι εθελοντές και ότι τους μεταφέρουν από ανθρωπισμό. Το σωματείο μας πήγε στον εισαγγελέα και το κατήγγειλε”.
Με αυτά και με κείνα είχαμε σχεδόν φτάσει. Λίγο παραέξω από την πόλη, στο Καράτεπε είναι η κατασκήνωση για τους Σύριους πρόσφυγες. Απ’ έξω είναι μαζεμένες εφτά οχτώ καντίνες και πολλά ταξί, που περιμένουν πελάτες.

Φτάνοντας στο ξενοδοχείο βρίσκω την πισίνα είναι γεμάτη από Σύριους- μόνο αγόρια και άνδρες- που βγάζουν σέλφις. Μικρές στιγμές ξενοιασιάς…

“Αντζελίνα Μέρκελ” 

Στο Καράτεπε έχει στηθεί ο καταυλισμός για τους αιτούντες άσυλο – κυρίως Σύρους αλλά και Παλαιστίνιους, Σουδανούς και πρόσφυγες από την Ερυθραία. Στα δεξιά του δρόμου έχουν στηθεί από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ σκηνές και κοντέινερ για προσωρινή διαμονή των προσφύγων, ενώ στ’ αριστερά βλέπεις ανθρώπους να περιμένουν σε ουρές, μέχρι να έρθει η σειρά τους να καταγραφούν.

Στην αρχή, τα στοιχεία τής ταυτότητάς τους μεταγράφονται από τους διερμηνείς τής ΜΚΟ «Μετάδραση» από αραβικούς σε λατινικούς χαρακτήρες. Με το χαρτί αυτό στήνονται σε μιαν άλλη ουρά, όπου έλληνες αστυνομικοί θα τους δώσουν το πολυπόθητο χαρτί, που αναστέλλει την απέλασή τους για ένα εξάμηνο. Έτσι, θα μπορέσουν να βγάλουν εισιτήριο για Πειραιά και από εκεί να φτάσουν με λεωφορεία μέχρι την Ειδομένη, απ’ όπου θα περάσουν με τα πόδια τα σύνορα.

Σε μια τέτοια ουρά συναντώ τον Adnan, 21 ετών από τη Δαμασκό. Οι συγκρούσεις άρχισαν μόλις τελείωσε το σχολείο. “Έφυγα για την Τουρκία, όπου δούλευα 11 μήνες, 14 ώρες τη μέρα, για μεροκάματο 20 δολάρια, για να συγκεντρώσω χρήματα για το ταξίδι. Για να περάσω στην Ελλάδα πλήρωσα 1500 ευρώ”. Τι πήρε μαζί του φεύγοντας; “Μόνο τις αναμνήσεις από την οικογένειά μου”. Ελπίζει να τον δεχτούν σε κάποια χώρα της Β. Ευρώπης “ίσως στην Αυστρία ή τη Σουηδία, δεν ξέρω”. “Αντζελίνα Μέρκελ, Αντζελίνα Μέρκελ” φωνάζει από δίπλα ένας φίλος του, ο 19χρονος Φατίμ, σχηματίζοντας με τα δάχτυλα το σήμα της νίκης. Φοράει μια ζακέτα που γράφει Deutchland στην πλάτη.

Ο ήχος από τις βόμβες που σφυρίζουν

Στην είσοδο του καταυλισμού μόλις έχει φτάσει μια νεαρή γυναίκα, έγκυος στον έκτο μήνα. Η Shahat Nasu ξεκίνησε από το Aleppo. Η θάλασσα την ξέβρασε στην περιοχή του αεροδρομίου της Μυτιλήνης και από ξεκίνησε να προχωρά με τα πόδια. Για καλή της τύχη, την περιμάζεψε με το αυτοκίνητό του ένας αστυνομικός με πολιτικά – κι ας είναι παράνομο να μεταφέρεις πρόσφυγες χωρίς χαρτιά. Με τη βοήθεια ενός διερμηνέα των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, τη ρωτώ για τις τελευταίες εικόνες που θυμάται από τη χώρα της. “Ήχος, όχι εικόνα. Θυμάμαι  τον ήχο από τις βόμβες που σφύριζαν πάνω από τα κεφάλια μας πριν πέσουν στο έδαφος”.

Μια άλλη έγκυος γυναίκα μόλις είχε φύγει εσπευσμένα για το νοσοκομείο, γιατί ο 3χρονος γιος της με σύνδρομο Down ανέβασε πυρετό. Πατέρας δεν υπήρχε. Φαντάσου να είσαι πρόσφυγας, με την κοιλιά στο στόμα και με ένα άρρωστο παιδί στην αγκαλιά…

“Εδώ βρίσκουν τον εαυτό τους ξανά”

«Σε μία εβδομάδα ήρθαν 50.000 άτομα στο νησί. Όταν φτάνουν, έχουν μια θλίψη στο πρόσωπο… Μετά από μία-δύο ημέρες βρίσκουν τον εαυτό τους» μας λέει ο Σταύρος Μυρογιάννης, ο συντονιστής του δήμου Λέσβου για το προσφυγικό.

Μου διηγείται την ιστορία ενός από τους πρόσφυγες: «Ο Abdulah είχε έρθει ως οικονομικός μετανάστης και έμεινε δέκα χρόνια στην Ελλάδα. Κάποια στιγμή αποφάσισε να γυρίσει στη Συρία, για να παντρευτεί. Τον κυνήγησαν οι αντι
καθεστωτικοί και έφυγε και πάλι –παράνομα. Στην Τουρκία άρχισε να δουλεύει, για να μαζέψει λεφτά. Όταν ζήτησε τα μεροκάματά του τον έκαναν τουλούμι στο ξύλο… Ευτυχώς, μετά από όλες αυτές τις περιπέτειες, κατάφερε να φτάσει στη Γερμανία –μου έστειλε μάλιστα και μήνυμα στο facebook ότι είναι καλά».

Του ζητώ να μου μεταφέρει όσα ακούει από τους πρόσφυγες για το τι συμβαίνει με τους διακινητές: «Η ταρίφα μερικές φορές ξεπερνά τα 2.000 δολάρια. Τα μωρά πληρώνουν μισό εισιτήριο. Τους συγκεντρώνουν στην παραλία και τους αφήνουν να περιμένουν 2-3 ημέρες. Μέσα στον πανικό, τους κλέβουν λεφτά, κινητά, ό,τι βρουν. Άκουσα ιστορίες ότι διαλέγουν τα κορίτσια που τους αρέσουν και, αν δεν υποκύψουν, δεν τα αφήνουν να φύγουν…».

«H Λέσβος δεν θα σταθεί εύκολα στα πόδια της»

Στο Γραφείο Τουριστικής Πληροφόρησης του δήμου, που είναι στο χώρο του λιμανιού, η Νίκη Ζουμπούλη μού εξηγεί το πώς η προσφυγική κρίση επηρέασε το προφίλ της Λέσβου: «Έντεκα κρουαζιερόπλοια άλλαξαν ρότα, πολλοί Τούρκοι που είχαν κλείσει τις διακοπές τους στο νησί για την περίοδο του Ραμαζανιού ακύρωσαν, τα τσάρτερ μειώθηκαν… Του χρόνου θα είναι χειρότερη η κατάσταση, ειδικά αν αυξηθεί ο όγκος των προσφυγικών ροών. Ήδη, δεν έχουν ανανεωθεί τα συμβόλαια για τις πτήσεις τσάρτερ. Δεν θα σταθεί στα πόδια της εύκολα η Λέσβος ως τουριστικός προορισμός» εκτιμά.

Παρατηρώ ότι δεν υπήρξαν πολλές αντιδράσεις από τους επαγγελματίες του τουρισμού, που πλήττονται οικονομικά: «Για να λέμε και τα σωστά, οι πρόσφυγες αποτελούν πηγή εισοδήματος…» μου λένε κάποιοι άλλοι ντόπιοι που βρίσκονται στο γραφείο. «Όλοι βγάζουν χρήματα. Οι πρόσφυγες γεμίζουν τις ξενοδοχειακές τους μονάδες και, αντί να τους χρεώσουν 100 ευρώ, τους χρεώνουν 150 ευρώ. Εδώ έχουν νοικιάσει και τις γκαρσονιέρες τους! Όλα τα μαγαζιά στην προκυμαία δουλεύουν με τους πρόσφυγες. Κάποιοι έχουν διπλούς καταλόγους, με διαφορετικές χρεώσεις για τους πρόσφυγες – για εμένα ο καφές έχει 1 ευρώ, γι’ αυτούς 5 ευρώ. Αυτοί που πλήττονται είναι οι κάτοικοι που άλλαξε η καθημερινότητά τους, όχι οι επαγγελματίες».

“Που είναι η εκκλησία;”

Το μεσημέρι κάθομαι σε ένα ταβερνάκι για φαγητό και πιάνω κουβέντα με τη διπλανή παρέα: «Οι ΜΚΟ θα πάρουν τώρα τα χοντρά ‘πακέτα’ από την Ευρώπη και θα κάνουν ‘παιχνίδι’» μου λέει ο Γιάννης. «Τον Αύγουστο όλη τη δουλειά την έκαναν τα μέλη του Πολιτιστικού Συλλόγου Γυναικών Συκαμνιάς. Τώρα άρχισαν να κάνουν ‘ποδαράκια’ και οι ΜΚΟ και να ζητούν δωρεές σε χρήμα» συμπληρώνει η Έλενα.

«Ευτυχώς που υπάρχουν και οι ΜΚΟ και οι εθελοντές, επειδή βελτιώθηκε κάπως η κατάσταση» αντιτείνει η κυρία Bάσω. Η ίδια δεν ανήκει σε κάποια ΜΚΟ αλλά έχει οργανώσει μόνη της το δικό της, άτυπο δίκτυο βοήθειας. Το καλοκαίρι, που ο ήλιος έκαιγε, άρχισε να μοιράζει καπελάκια με το που πατούσαν το πόδι τους στη στεριά οι πρόσφυγες. Τώρα έκανε κάλεσμα για να συγκεντρώσει παπούτσια και μπιμπερό.

Πριν εμφανιστούν διάφορες ΜΚΟ, γνωστές και μη, από το εξωτερικό, το βάρος σήκωσαν οι ίδιοι οι κάτοικοι του νησιού, είτε μεμονωμένα είτε σε συλλογικότητες, όπως το «Χωριό τού Όλοι Μαζί» και η «Αγκαλιά».

«Η Περιφέρεια είναι εξαφανισμένη. Δεν εξετάζω αν παίρνουν λεφτά κι από πού, με ενδιαφέρει που οι ΜΚΟ κάνουν δουλειά. Εκείνο που δεν μπορώ να δεχτώ είναι η στάση της Εκκλησίας» λέει η κυρία Βάσω. «Αν εξαιρέσεις μια-δυο περιπτώσεις και τον παπά-Στρατή, οι υπόλοιποι παπάδες και ο δεσπότης ήταν απόντες. Στον ταξιτζή που μπορεί να βγάζει λεφτά από τους πρόσφυγες μπορεί να δίνω ελαφρυντικά, στην Εκκλησία όχι…».

Ο παπά-Στρατής, η «ψυχή» της «Αγκαλιάς», μπορεί να έφυγε από τη ζωή στις αρχές Σεπτεμβρίου, παραμένει ωστόσο το σύμβολο της αλληλεγγύης που έδειξε το νησί στους πρόσφυγες.

“Follow the money” 

Ο Γιάννης επιμένει στην οικονομική διάσταση της υπόθεσης: «Για να καταλάβεις τι συμβαίνει, ακολούθησε το χρήμα. Follow the money! Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο είχαμε 100.000 μετανάστες στο νησί. Τα πλοία των τεσσάρων εταιρειών (ΑΝΕΚ, SeaJet, Hellenic Seaways και Bluestar) ήρθαν εδώ μόλις τον Σεπτέμβριο, όταν ελευθερώθηκαν από τις τουριστικές γραμμές. Τα έκτακτα δρομολόγια τα διαχειρίζονται μόλις δύο τουριστικά γραφεία. Κάθε πλοίο χωρά 2.000-2.500 άτομα –υπολόγισε επί 60 ευρώ το εισιτήριο… Στην Αθήνα τούς περιμένουν τα ‘κονέ’ τους, άλλοι Σύροι, Έλληνες, Πακιστανοί –είναι οργανωμένο κύκλωμα. Από εκεί θα τους φορτώσουν σε λεωφορεία για την Ειδομένη».

Το εισιτήριο για το τακτικό δρομολόγιο για το λιμάνι της Καβάλας κοστίζει τα μισά και το ταξίδι διαρκεί πολύ λιγότερο. Ωστόσο, μέχρι στιγμής έκτακτα δρομολόγια για πρόσφυγες έχουν μπει αποκλειστικά στη γραμμή Μυτιλήνη-Πειραιάς.

Με το που φτάνουν στην ακτή, οι βάρκες αχρηστεύονται –τι γίνεται όμως με τις εξωλέμβιες μηχανές; Είναι κοινό μυστικό μεταξύ των ντόπιων ότι κάποιοι τις μαζεύουν στις αποθήκες τους, για να τις πουλήσουν ξανά στην Τουρκία –το πιθανότερο σε διακινητές, που θα συνεχίσουν να στέλνουν πρόσφυγες στα ελληνικά νησιά. Η τιμή τους κυμαίνεται από 300 έως και 600 ευρώ.

Στην επιστροφή προς το Καράτεπε ένας άλλος ταξιτζής μού λέει κι αυτός το ίδιο: πως ξεχρέωσε τον ΟΑΕΕ μέσα σε έναν μήνα. «Όλοι δουλεύουμε με τους πρόσφυγες. Άλλες χρονιές οι ξενοδόχοι της περιοχής θα έκλειναν τα ξενοδοχεία από τα μέσα Σεπτεμβρίου, επειδή τελειώνει η σεζόν. Τώρα θα λειτουργήσουν όλο τον χειμώνα με τους Σύρους που έχουν λεφτά να πληρώσουν για διαμονή. Ένα καφέ έκλεισε, για να ανοίξει εστιατόριο με συριακή κουζίνα. Τις σκηνές και τους υπνόσακους τα πουλάνε σε διπλάσια και τριπλάσια τιμή…» μου λέει.

Σε μια καντίνα έξω από τον καταυλισμό η Σοφία μού λέει πως η ίδια χρεώνει τους πρόσφυγες όσο και τους Έλληνες και δεν παίρνει λεφτά για τη φόρτιση κινητού: «Άλλοι όμως έπαιρναν από 1 έως 5 ευρώ, για να φορτίσουν τα κινητά. Τους κλέβουν και στη μετατροπή των χρημάτων από δολάρια και λίρες Τουρκίας σε ευρώ».

Λίγο πιο πέρα, μια κοπελιά διαφημίζει την πραμάτεια της: «Sim card, sim card!» φωνάζει. Φέτος, οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας ενίσχυσαν το προωθητικό τους πρόγραμμα στη Λέσβο, για να εξυπηρετήσουν την αυξημένη, λόγω προσφύγων, ζήτηση.

Εχθρός, ύποπτος, άπιστος

Μία από τις ναυτιλιακές εταιρείες έχει στήσει περίπτερο εντός του καταυλισμού, για να κόβει εισιτήρια σε όλους όσοι καταγράφηκαν και έχουν το επίσημο χαρτί: 45 ευρώ το τακτικό δρομολόγιο, 60 ευρώ για τα έκτακτα που είναι μόνο για τους πρόσφυγες, 125 ευρώ το λεωφορείο από την Αθήνα για την Ειδομένη.

Εκεί ένας άνδρας κρατάει ένα κοριτσάκι με κόκκινα και πρησμένα από το κλάμα μάτια: «Έχει χάσει τη μαμά της, μπορείτε να βοηθήσετε;» λέει σε κάποιον εθελοντή. Πιάνουμε κουβέντα, μέχρι να βρεθεί η μητέρα. Το όνομά του είναι Nadir. «Μη γράψεις το επώνυμό μου, φοβάμαι…» μου λέει. Δούλευε στο υπουργείο Συγκοινωνιών, στο Χαλέπι της Συρίας. «Για τους αντικαθεστωτικούς είμαι εχθρός, για το καθεστώς ύποπτος, για τους ισλαμιστές είμαι άπιστος – βλέπεις, είμαι Κούρδος κι εμείς είμαστε Ζωροάστρες».

Το “πανηγύρι” της Μόριας

Το σκοτάδι έχει πέσει για τα καλά. Με τον συντονιστή των Γιατρών του Κόσμου Λέσβου, Γιώργο Μπάκα, ανηφορίζουμε προς τη Μόρια, όπου παλαιότερα λειτουργούσε Κέντρο Κράτησης Μεταναστών και σήμερα προωθούνται όλοι οι ξένοι εκτός από αυτούς που αιτούνται ασύλου. Εδώ η καταγραφή είναι πιο συστηματική: η αστυνομία παίρνει δακτυλικά αποτυπώματα και φωτογραφίες και εκδίδει υπηρεσιακό σημείωμα που υποχρεώνει κάθε μετανάστη να εγκαταλείψει τη χώρα μέσα σε έναν μήνα. Η διαδικασία είναι χρονοβόρα –και δυσκολεύει ακόμη περισσότερο, επειδή η επικοινωνία με τους Αφγανούς είναι δύσκολη.

Ο χώρος στο Κέντρο Πρώτης Υποδοχής της Μόριας είναι γεμάτος από σκηνές και έτσι οι άνθρωποι κατασκηνώνουν και εκτός καταυλισμού, κάτω από τις ελιές και τα αστέρια. Απ’ έξω έχει στηθεί ένα «πανηγύρι» με καντίνες και φορτηγάκια που πουλάνε από υπνόσακους και σκηνές μέχρι ρούχα και παπούτσια: «Όταν ο αριθμός των αφίξεων άρχισε να φτάνει τις 2.000-3.000 την ημέρα, υπήρχε εκνευρισμός για την αργή διαδικασία. Δεν υπήρχαν αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης, άρχισαν οι μεταξύ τους συγκρούσεις… Οικογένειες με βρέφη βρέθηκαν να διαμένουν στο ύπαιθρο, δεν ήταν δυνατή η σίτιση, το νοσοκομείο είχε μπλοκάρει από περιστατικά…» εξηγεί ο Γιώργος Μπάκας.

Δανεικά αδέλφια

Ένας έφηβος τον χαιρετά μέσα από τον καταυλισμό. «Πολλοί ασυνόδευτοι ανήλικοι λειτουργούν ως ‘μαγνήτες’ για τις οικογένειές τους. Μια φτωχή οικογένεια μπορεί να πουλήσει όλα τα υπάρχοντά της σε τοκογλύφους, για να στείλει το παιδί της στην Ευρώπη, ελπίζοντας ότι στη συνέχεια θα τραβήξει και τους υπόλοιπους. Κάποια παιδιά λένε ότι είναι ενήλικες, επειδή αλλιώς πρέπει να μείνουν σε μια δομή φιλοξενίας μέχρι να γίνουν 18. Άλλα λένε ότι τα συνοδεύει ένας αδελφός αλλά από τη συνέντευξη μπορεί να προκύψει ότι δεν υπάρχει συγγενική σχέση. Δανεικά αδέρφια…».

Οι Γιατροί του Κόσμου βρίσκονται στη Λέσβο εδώ και τρία χρόνια. Η οργάνωση παρέχει περίθαλψη σε όσους τη χρειάζονται –και είναι πολλοί. Κάποιοι έρχονται με τραύματα είτε από τον πόλεμο στη Συρία είτε από τα πυρά των διακινητών είτε από τις κακουχίες του ταξιδιού. Γονείς περιμένουν υπομονετικά έξω από το ιατρείο με παιδιά στην αγκαλιά που έχουν υψηλό πυρετό, επίμονο βήχα, ίσως γαστρεντερίτιδα. Στην υπηρεσία πρώτης υποδοχής υποστηρίζουν άτομα ευάλωτων ομάδων, όπως είναι τα παιδιά. Πριν από δύο ημέρες, μετά από ακόμη ένα ναυάγιο, στο οποίο χάθηκε μία μάνα με το παιδί της, οι επιζήσαντες δέχτηκαν την απαραίτητη ψυχολογική στήριξη.

«Αν σταματήσει ο πόλεμος, οι περισσότεροι θα θέλουν να γυρίσουν πίσω» εκτιμά ο κ. Μπάκας, προβλέπει ωστόσο ότι οι προσφυγικές ροές θα συνεχίσουν να είναι αυξημένες για τα επόμενα πέντε χρόνια: «Τώρα η θάλασσα είναι ‘γιαούρτι’» λέει ο Μιχάλης, ένας Παλαιστίνιος που ζει χρόνια στο νησί και εργάζεται ως διερμηνέας για τους Γιατρούς του Κόσμου. «Φοβάμαι όμως ότι σε λίγο καιρό θα ‘μαυρίσει’…».

“Τα ίδια έζησαν και οι δικοί μου”

Μια παρέα Σύρων έχει στήσει πηγαδάκι κάτω από τον ίσκιο των ελαιόδεντρων, στον καταυλισμό του Καράτεπε. «Δεν καταλαβαίνω γιατί έχουν επικεντρωθεί όλοι στον ISIS, όταν το καθεστώς του Άσαντ σκοτώνει εκατό φορές περισσότερους. Θα επιστρέψουμε μόνον όταν ο Άσαντ θα είναι νεκρός» λέει ο 20χρονος Nesrin. Ο μικρότερος αδελφός του, ο Hibe, είναι κατηγορηματικός: «Όχι, εγώ δεν γυρνάω. Στη Γερμανία θα μας δώσουν ένα σπίτι και φαγητό, θα μπορέσω να σπουδάσω».

«Ο πατέρας μου έφυγε ξυπόλητος με τέσσερα παιδιά από τη Λέσβο, για να πάει μετανάστης στη Γαλλία. Τα ίδια που βλέπεις κι εδώ έζησαν και οι δικοί μου. Δεν πρέπει να ξεχνάμε» μας εξηγεί ο Νίκος Λημναίος, μπερδεύοντας τα Ελληνικά με τα Γαλλικά. «Εμένα το σπίτι μου είναι δίπλα στη θάλασσα. Σήμερα βγήκε άλλη μία βάρκα. Δεν μπορούμε να κλείνουμε τα μάτια –κι ας μην είμαστε πλούσιοι. Προσπαθώ να βοηθήσω όπως μπορώ. Τους παίρνω στο σπίτι να τους φιλέψω ένα τσάι αλλά με μεγάλο ρίσκο, επειδή, αν τους βρουν, μπορεί να θεωρηθώ διακινητής. Μία φορά κοντέψαμε να έρθουμε στα χέρια με έναν ταξιτζή…».

“Ενοχλήσαμε το καθεστώς”

Μια νεαρή γυναίκα με μωρό στην αγκαλιά περιμένει έξω από το ιατρείο των Γιατρών του Κόσμου. Τη λένε Hadeel, είναι 30 ετών, δημοσιογράφος. Δούλευε στην εφημερίδα “Alwatan», ιδιοκτησίας ενός ξαδέλφου του Άσαντ. Ο σύζυγός της, Bilan, 32 ετών, μου λέει πως έκανε μια σειρά ντοκιμαντέρ για τον Άσαντ που ενόχλησαν το καθεστώς. Το 2012 αναγκάστηκε να μεταναστεύσει στο Λίβανο, “επειδή φοβόμασταν ότι το καθεστώς θα έκανε κακό στις οικογένειά μας”. Κι εκεί όμως δεν αισθανόταν ασφαλείς λόγω της καλής σχέσης της Χεζμπολάχ με το καθεστώς Άσαντ και «αργά ή γρήγορα θα μας έπιαναν». Έφυγαν με τις δυο του κόρες, την 8 μηνών Mila και την 2,5 ετών Maria, για την Τουρκία. «Ήμασταν 40 άνθρωποι σε μια πλαστική βάρκα, κι ανάμεσά τους πολλά παιδιά. Ευτυχώς δεν είχε κύματα. Αν πάθαιναν κάτι τα παιδιά μου θα αυτοκτονούσα, δεν θα μπορούσα να συνεχίσω να ζω. Όταν φτάσαμε ασφαλείς έβαλα τα κλάματα. Δεν μπορώ να περιγράψω το συναίσθημα. Ευτυχώς οι άνθρωποι στο νησί μας φρόντισαν, μας έδωσαν ρούχα, γάλα και μπουκάλι για το μωρό» λέει η Hadeel.

“Είναι μαφία

ξέρουν τα πάντα”

Ο Bilan μου περιέγραψε την εμπειρία του στην Τουρκία. «Το μόνο που θέλουν είναι τα λεφτά σου. Επί 15 μέρες μας έλεγαν ‘αύριο φεύγετε’ και η αγωνία μας μεγάλωνε. Στην αρχή δεν ήθελα να μπούμε σε πλαστική βάρκα γιατί είναι επικίνδυνη. Για σκάφος μου ζήτησαν 2500 ευρώ από μένα, άλλα τόσα τη γυναίκα μου και από 500 για τα παιδιά. Μετά από ώρες αναμονής μας έβαλαν  25 άτομα σε ένα μικρό βανάκι, κάναμε ταξίδι πέντε ωρών για να  φτάσουμε στην ακτή, αλλά εκεί δεν είδαμε ξύλινο σκάφος, παρά μόνο πλαστικές βάρκες».

«Υπάρχει ένας μηχανισμός ασφαλείας», συμπληρώνει ο Bilan, «που δεν τον ξέρουν οι φτωχοί άνθρωποι, οι οποίοι πληρώνουν μετρητά και τους εξαπατούν: καταθέτεις τα λεφτά σε κάποιον τρίτο – ας πούμε, σ’ ένα γραφείο ασφαλίσεων – και όταν φτάνεις εδώ τηλεφωνείς, λες στον διακινητή τον κωδικό που σου έδωσε το γραφείο και μόνο τότε το γραφείο δίνει τα λεφτά στον διακινητή. Ακόμη κι αν δεν τηλεφωνήσω, οι διακινητές ξέρουν ότι έφτασα στην Ελλάδα και μετά από τρεις ημέρες τα λεφτά θα πληρωθούν. Ξέρουν πόση ώρα χρειάζεται για να φτάσει η βάρκα και ελέγχουν το GPS που υπάρχει σ’ αυτήν –κάποιες φορές είναι, απλώς, μέσα δικός τους άνθρωπος. Πάντως, ξέρουν πότε φτάνουμε. Είναι μαφία, γνωρίζουν τα πάντα».

«Φέτος το νησί μας γέμισε με ρομαντικούς» μου λέει στο δρόμο της επιστροφής από τον καταυλισμό η κυρία Ευαγγελία. Tην κοιτώ με απορία. «Τα βράδια κάθονται στις ξαπλώστρες και αγναντεύουν τη θάλασσα, παίζοντας με πράσινα και κόκκινα λέιζερ. Προφανώς επικοινωνούν με τους διακινητές στην απέναντι ακτή»…

Το βράδυ της Δευτέρας 5 Οκτωβρίου έφυγαν τέσσερα πλοία από το λιμάνι της Λέσβου. Την επομένη αναμένονταν στο νησί ο έλληνας πρωθυπουργός, Αλέξης Τσίπρας, συνοδεύοντας τον αυστριακό καγκελάριο, Βέρνερ Φάινμαν. «Γι’ αυτό έβαλαν τρία έκτακτα δρομολόγια; Γιατί δεν έρχονται να δουν την κατάσταση έτσι όπως είναι στην πραγματικότητα;» αναρωτιέται ένας ντόπιος. [για την επιχείρηση εξωραϊσμού της κατάστασης ενοψει της έλευσης Τσίπρα Φάινμαν βλ. εδω]

Τα πλοία έφτασαν στον Πειραιά την ώρα που οι δύο αρχηγοί κρατών έφταναν στη Λέσβο. Από τον Πειραιά οι πρόσφυγες θα έπαιρναν τον δρόμο για την Ειδομένη.

«Νιώθω τυχερή

Φτάνω στην Ειδομένη ένα πρωί Σαββάτου που άνοιξαν οι ουρανοί. Οι εθελοντές από το Κιλκίς και μέλη ΜΚΟ μοιράζουν αδιάβροχα, σάντουιτς, ζεστό τσάι, πάνες για μωρά και στεγνά παπούτσια. «Ένα νερό τους δίνεις, πέντε ευχαριστώ σου λεν, Μάλιστα έμαθαν να το λεν και στα ελληνικά» σχολιάζει μια εθελόντρια του Ερυθρού Σταυρού. «Μιλώντας με τα παιδάκια μας λενε τα όνειρά τους για το τι θα γίνουν όταν μεγαλώσουν. Ένα παιδί είδε τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα και μας δήλωσε ότι θέλει να γίνει γιατρός για να βοηθά τον κόσμο». Μια ομάδα εθελοντών από τη Θεσσαλονίκη έχει δημιουργήσει μια γωνιά δημιουργικής απασχόλησης για τα μικρά παιδιά. Εκεί η εννιάχρονη Σόνια τους δείχνει πώς να κάνουν κατασκευές. Θα μπορούσε να χουζουρεύει αντί να ξυπνήσει από τις 6 το πρωί για να έρθει στην Ειδομένη. «Στεναχωριέμαι με αυτά που βλέπω αλλά χαίρομαι που έκανα κάτι για να βοηθήσω» μου λέει. Τη ρωτώ πως νιώθει που άλλα παιδιά στην ηλικία της είναι στο δρόμο της προσφυγιάς. «Νιώθω κατά κάποιο τρόπο τυχερή. Εγώ έχω ένα κρεβάτι να κοιμάμαι τα βράδια» απαντά.

“Όπου με δεχτούν”

Τα λεωφορεία καταφτάνουν κι οι πρόσφυγες αποβιβάζονται βιαστικά. Παίρνουν ένα σάντουιτς στο χέρι και στέκονται δέκα λεπτά κάτω από την τέντα να συνέλθουν. Ανάμεσά τους και ο Amid Armi από τη Συρία, που μέσω Σμύρνης βρέθηκε στη Λέσβο κι από εκεί στην Ειδομένη. «Το καθεστώς με είχε συλλάβει χωρίς λόγο. Θα αναζητήσω μια καλύτερη ζωή στη Σουηδία, θα συνεχίσω τις σπουδές μου ως προγραμματιστής ηλεκτρονικών υπολογιστών κι ίσως, μετά από 5 χρόνια, γυρίσω πίσω στην πατρίδα» λέει.

Ο 24χρονος ιρακινός Abdulah Yaher είναι δυο φορές πρόσφυγας. Το 2006, μετά από τραυματισμό του από αδέσποτα αμερικανικά πυρά έφυγε για τη Συρία, και τώρα ξαναπήρε το δρόμο της προσφυγιάς. Θα κάνει αίτηση ασύλου «στην Ολλανδία, στη Γερμανία… όπου με δεχτούν», για να συνεχίσει τις σπουδές του στο βιομηχανικό σχεδιασμό.

«Όπου με δεχτούν» λέει και η Mahube από Αφγανιστάν, ενώ τη φωνή της σκεπάζει η φωνή του υπαλλήλου της ύπατης αρμοστείας του ΟΗΕ που μέσω τηλεβόα καλεί τους ανθρώπους να στοιχηθούν και χωρίς καθυστέρηση να πάρουν το δρόμο προς τα σύνορα. Στα 200 μέτρα συναντούν τα ανοιχτά συρματοπλέγματα και τους στρατιώτες της ΠΓΔΜ.

Εκεί συναντώ ένα ζευγάρι σύρων κινηματογραφιστών, την Satanay Doughouz και τον Ibrahim Mouhanna, που σκοπεύουν να ακολουθήσουν την πορεία των συμπατριωτών τους με την κάμερα. Για τους ίδιους η φυγή στη Σουηδία ήταν πιο εύκολη, καθώς εκεί ζούσαν ήδη συγγενείς τους. «Στην αρχή του εμφυλίου δούλευα εθελόντρια στην Ερυθρά Ημισέληνο. Τότε οι Σύριοι μετακινούταν εντός της χώρας μας για να σωθούν. Δεν φανταζόμουν ποτέ ότι θα είχαμε τόσο μαζική μετανάστευση εκτός Συρίας. Όμως κανείς δεν διασχίζει τη θάλασσα με μια πλαστική βάρκα, ρισκάροντας τη ζωή του, εκτός εάν είναι πιο επικίνδυνο το να μείνει στη στεριά» λέει η Satanay. «Η λύση δεν είναι οι ευρωπαϊκές χώρες να ανοίξουν απλώς τα σύνορα, αλλά να βοηθήσουν να τελειώσει ο πόλεμο. Τότε θα λυνόταν το πρόβλημα» λέει ο Ibrahim. «Στη Συρία μάχονται όλοι εναντίον όλων και ο συριακός λαός έχει αφεθεί στην τύχη του. Να θυμάστε ότι το πρόβλημα δεν είναι μόνο το Ισλαμικό Κράτος. Το καθεστώς Άσαντ είναι η αιτία πίσω από το ISIS. Αν αλλάξει το καθεστώς θα έρθει ειρήνη».

Κείμενο, φωτογραφίες: Σοφία Χριστοφορίδου.

[Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Επιλογές» με τη «Μακεδονία της Κυριακής» 26/10/2015]

Creative Commons Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 4.0 Διεθνές .